Ο Λεωνίδας Κύρκος πέθανε σαν σήμερα, 28 Αυγούστου, πριν από έξι χρόνια. Η φετινή επέτειος του θανάτου του δεν θα είχε κάτι ιδιαίτερο να προσφέρει, αν δεν είχε προηγηθεί η μικρή θύελλα περί ναζισμού και κομμουνισμού, με αφορμή το συνέδριο της Εσθονίας και την άρνηση του υπουργού Δικαιοσύνης της Ελλάδας να παραστεί.

Προαισθανόμενος το τέλος του, λίγα χρόνια πριν, ο Κύρκος είχε γράψει λίγα λόγια, για να διαβαστούν στην κηδεία του. Τα διάβασε ο γιος του Μίλτος:

«Φεύγω. Ζήσαμε -η γενιά μου- μια συναρπαστική περιπέτεια, γνώρισα από κοντά τη φτώχεια, τους κατατρεγμούς, τη φρίκη. Αλλά σε διαλείμματα και τη χαρά. Και έβαλα το λιθαράκι μου στον αγώνα για το φως, το δίκαιο και την ανθρωπιά. Ένιωσα συντετριμμένος όταν έσβησε το κόκκινο αστέρι στην κορυφή του Κρεμλίνου βουτηγμένο στη βία, στο ψέμα και στην ντροπή. Άλλα πίστεψαν οι άνθρωποι, άλλα λάλησαν οι προφήτες. Όπως άλλος ήταν ο σοσιαλισμός για τον οποίο αγωνιστήκαμε και γι’ αυτόν τον σοσιαλισμό, με δημοκρατία, ελευθερία και σεβασμό στον κάθε άνθρωπο, να συνεχίσετε τον αγώνα, γιατί δεν έχει άλλη λύση ο κόσμος. Φεύγω, σας χαιρετώ όλους, και εσάς που πορευτήκαμε μαζί και εσάς τους άλλους της κάθε φορά αντίπερα όχθης, και έχω μόνο ένα να σας πω: σύγκρουση ιδεών, όχι βία και μισαλλοδοξία, δεν οδηγούν πουθενά, γεια σας».

Αυτή θα μπορούσε να είναι η απλή απάντηση στους σημερινούς προβληματισμούς περί ολοκληρωτισμών και των εγκλημάτων τους. Ο Κύρκος ασφαλώς δεν θα εξομοίωνε ποτέ τον ναζισμό με τον κομμουνισμό. Και θα ήταν πολύ αυστηρός με όσους, ελάχιστους, από το χώρο της ευρείας Δεξιάς, το επιχείρησαν τις προηγούμενες ημέρες.

Ταυτόχρονα, όμως, δεν θα είχε κανέναν δισταγμό να υπενθυμίσει, εξίσου αυστηρά, σε όσους συντρόφους του της Αριστεράς το παραβλέπουν, χάριν πολιτικών σκοπιμοτήτων, ότι «για άλλον σοσιαλισμό αγωνιστήκαμε». Οπερ σημαίνει ότι ο  σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός ως ιδεολογία  δεν μπαίνουν μεν στη ζυγαριά της ανιστόρητης ταύτισης με τον ναζισμό, αλλά ο εφαρμοσμένος κομμουνισμός, που γνώρισε ο κόσμος στα καθεστώτα του «υπαρκτού», ήταν ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.

Φιλοσοβιετικός ο ίδιος στα νιάτα του -το έχει ομολογήσει- συνειδητοποίησε έγκαιρα αυτό που έγραψε ο Νίκος Πουλαντζάς. Ότι «ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει». Όμως, όπου υπήρξε, αυτός ο μη δημοκρατικός σοσιαλισμός, κατάντησε ολοκληρωτισμός.

Ο Κύρκος δεν είχε αυταπάτες γι’ αυτό. Ιδού πώς απαντάει στο ερώτημα ποιο ήταν το μεγαλύτερο λάθος του:

 «Άργησα να συνειδητοποιήσω ότι η οικοδόμηση του σοσιαλισμού στις Ανατολικές Χώρες, συνοδεύονταν από μια οικτρή καταπίεση των ανθρώπων, από τη στέρηση της προσωπικότητάς τους, που οδήγησε σε εγκλήματα. Αυτό το καταλογίζω στον εαυτό μου. Οτι δεν είδα έγκαιρα τις δίκες της Μόσχας, τη δολοφονία του Τρότσκι που ήταν ένα συνταρακτικό γεγονός. Στοιχεία – σημάδια ότι κάτι βαθύ, ανώμαλο, υπήρχε σε όλη αυτή την ιστορία» (από συνέντευξή του στο περιοδικό «Κ» της Καθημερινής).

Ο Κύρκος, ο εμβληματικότερος ηγέτης της ανανεωτικής Αριστεράς στην Ελλάδα, είχε παραδεχθεί ότι ο κομμουνισμός ήταν «η μεγαλύτερη ουτοπία του 20ου αιώνα». Και δεν δίστασε ποτέ να αναγνωρίσει τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν -στο όνομά του- στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης.

Είναι αυτό που με καθυστέρηση κάνει ο υπουργός Δικαιοσύνης Σταύρος Κοντονής, λέγοντας: «…στη Δυτική Ευρώπη, στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, τα κόμματα της ανανεωτικής κομμουνιστικής Αριστεράς άσκησαν αταλάντευτη κριτική στο ΚΚΣΕ για τις φρικαλεότητες που γεννούσε το αυταρχικό και αντιδημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης, που λειτούργησε στη Σοβιετική Ενωση» (συνέντευξή του στην χτεσινή  «Καθημερινή»).

Αυτά δεν τα είχε αναφέρει στην επιστολή που έστειλε στον ομόλογό του της Εσθονίας, με αφορμή το πολύκροτο συνέδριο. Αν το είχε κάνει, καμιά σύγχυση για τα εγκλήματα του  ολοκληρωτικού κομμουνισμού δεν είχε επέλθει. Και θα ήταν περιττή η έξαψη των πολιτικών παθών για ιστορικά γεγονότα.

Δεν είναι σωστό να  «προβλέψουμε» τι θα έλεγε σήμερα ο Λεωνίδας Κύρκος, αν ζούσε, γι’ αυτήν την θερινή σύγκρουση. Είναι σίγουρο ότι θα απευθυνόταν σε όλους – και ειδικά στους κυβερνώντες συντρόφους του- με αυτές τις εννέα λέξεις που ο ίδιος έγραψε ως αποχαιρετιστήριες για την ημέρα της κηδείας του: «Σύγκρουση ιδεών, όχι βία και μισαλλοδοξία. Δεν οδηγούν πουθενά».

Το άρθρο δημοσιεύεται στο protagon.gr