Αν ήμουν φοιτητής σήμερα… Με το Πανεπιστήμιο στη δοκιμασία που βρέθηκε, κλειστό για περίπου τρεις μήνες, η απόγνωση που έχει καταλάβει κάθε φοιτητή (αλλά και κάθε νέο άνθρωπο, εργαζόμενο) για τις προοπτικές του μέλλοντος έχει εμφανώς εκτιναχθεί στα ύψη. Δικαιολογημένα βέβαια, καθώς η οικονομική κρίση που έφερε την ανεργία συνολικά στο 27% και την ανεργία των νέων πάνω από το 60% δεν επιτρέπει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Οι προοπτικές τον τομέα της απασχόλησης, ιδιαίτερα της απασχόλησης των νέων, παραμένουν δυσοίωνες για όσο χρονικό διάστημα δεν ανακάμπτει η οικονομία με αξιόλογους ρυθμούς ανάπτυξης. Τα διάφορα σχέδια που έχει εκπονήσει η ΕΕ, όπως το αποκαλούμενο Εγγύηση για τους Νέους (Youth Guarantee), μπορούν να προσφέρουν αλλά όχι ομολογουμένως πάρα πολλά πράγματα, εάν δεν υπάρξει αξιόλογη ανάπτυξη με επενδύσεις σε τομείς που θα μπορούσαν σχετικά γρήγορα να δημιουργήσουν απασχόληση.

Για μια σημαντική κατηγορία φοιτητών, νέων ανθρώπων, η απόγνωση για το μέλλον και τις προοπτικές απασχόλησης εμφανίζεται ακόμη ισχυρότερη για έναν ειδικότερο λόγο. Πρόκειται κυρίως, αν και όχι αποκλειστικά, για τους φοιτητές κοινωνικών επιστημών (Νομικής, Πολιτικών Επιστημών, Διεθνών Σχέσεων, Κοινωνιολογίας, Οικονομικών κ.ά.). Οι φοιτητές αυτοί παραδοσιακά προσέβλεπαν για απασχόληση στον δημόσιο τομέα, στη δημόσια διοίκηση, στο κράτος. Στη συντριπτική πλειονότητά τους οι φοιτητές στα τμήματα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, του Παντείου και άλλων προσδοκούσαν ότι (εάν δεν γίνουν… δημοσιογράφοι) θα πετύχουν σε έναν διαγωνισμό του Δημοσίου, θα αποκτήσουν μια θέση έστω «με τρεις κι εξήντα» και μια κάποια σταθερότητα επαγγελματικής διαδρομής. Για ορισμένους μπορεί όλο αυτό να σήμαινε «βόλεμα», «τακτοποίηση», για άλλους – τους περισσότερους ίσως – αποτελούσε μια ορθολογική επαγγελματική επιλογή, έστω κι αν η λειτουργία του πελατειακού συστήματος αλλοίωνε την οποιαδήποτε ορθολογικότητα. Από εδώ και πέρα όμως η προοπτική του δημόσιου τομέα (είτε ως επιλογή βολέματος είτε ως ορθολογική πράξη) τείνει σχεδόν να ακυρωθεί και πάντως να συρρικνωθεί σημαντικά, ακόμα κι αν ξεπεραστεί ολοσχερώς η κρίση στη χώρα. Οι αλλαγές στη συγκρότηση του δημόσιου τομέα, ο εκσυγχρονισμός της διοίκησης, η μείωση του κράτους, η τεχνολογία, σημαίνουν ότι οι ευκαιρίες απασχόλησης θα είναι περιορισμένες (και οι απολαβές σαφώς πενιχρές).

Η συνειδητοποίηση της κατάστασης αυτής οδηγεί τους χιλιάδες φοιτητές των παρεμφερών σχολών σε σκέψεις βαθύτερης απόγνωσης καθώς, ως φαίνεται, δεν έχουν ακόμη εγκαταλείψει την προοπτική της απασχόλησης στον δημόσιο τομέα. (Υπάρχει βέβαια ένα ερώτημα, εάν κάτω από τις συνθήκες και τις προοπτικές αυτές θα πρέπει τόσο πολλοί νέοι να οδηγούνται στις σχολές αυτές). Και όμως, «εάν ήμουν φοιτητής σήμερα» (αλλά και ως καθηγητής αυτό προσπαθώ να μεταφέρω) θα εγκατέλειπα ίσως εντελώς την προοπτική του ελληνικού Δημοσίου ως την κύρια επιλογή απασχόλησης. Θα προσπαθούσα να προσανατολιστώ δημιουργικά και ευρηματικά προς άλλες περισσότερο παραγωγικές δραστηριότητες προς δύο τουλάχιστον κατευθύνσεις. Πρώτον, να επεξεργαστώ, επινοήσω και υλοποιήσω μια νέα καινοτόμο ιδέα. Να στύψω το μυαλό μου σε οποιονδήποτε χώρο για να παραχθεί «κάτι καινούργιο» και να βρω τρόπους, μέσα, χρηματοδότηση να το υλοποιήσω. Σε όλους τους τομείς, σε όλα τα πεδία μπορούν να διατυπωθούν νέες, καινοτόμοι ιδέες. Χρειάζεται ένας διαφορετικός τρόπος σκέψης για κάτι τέτοιο. Οπως έλεγε ο Στιβ Τζομπς, «πάντοτε υπάρχει κάπου μια νέα ιδέα που μπορεί κάποιος να αδράξει και να αξιοποιήσει» Ετσι ξεκίνησαν οι σημερινοί κολοσσοί της ψηφιακής τεχνολογίας (facebook, Google κ.λπ.) αλλά και άλλες μικρότερες πετυχημένες επιχειρήσεις (start-ups) εδώ στη χώρα. Δεύτερον, θα προσανατολιζόμουν στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο με μια λογική εξωστρέφειας, ανοιχτών οριζόντων, κοσμοπολιτισμού. Η Ελλάδα είναι Ευρώπη και η Ευρώπη, αν και αντιμετωπίζει προβλήματα, προσφέρει ευκαιρίες απασχόλησης, επαγγελματικής, επιστημονικής διαδρομής γι? αυτούς που θέλουν να τις αξιοποιήσουν. Που θέλουν να απαλλαγούν από μια κλειστή προσέγγιση και να δουν πιο μακριά.

Για όλα αυτά πρέπει κάποιος να αποδεχθεί «την κουλτούρα της επίλυσης των προβλημάτων». Να γίνει problem-solver στην προσέγγισή τους (και αυτό έχω προσπαθήσει να διδάξω). Σε αυτή τη χώρα η νοοτροπία που μας χαρακτηρίζει δεν είναι αυτή της επίλυσης αλλά μάλλον της διαιώνισης των προβλημάτων (μέσω μερικές φορές της βεβαρημένης ιδεολογικοποίησής τους). Να επιχειρήσει ανατροπές και ρήξεις, μέσα όμως από δημιουργικές, καινοτόμους ιδέες που κοιτάζουν το μέλλον απορρίπτοντας ξεπερασμένα δόγματα, (δήθεν) αλήθειες και βεβαιότητες, είτε προέρχονται από τη Δεξιά είτε από την Αριστερά, χωρίς βέβαια να πάψει να σκέπτεται και να ενεργεί πολιτικά. Αλλά να σκέπτεται…