Τελικά έχουν δίκιο όσοι λένε πως εκείνοι που φταίνε για την κατάντια μας είναι οι πολιτικοί. Απλώς έχουν άδικο ως προς τους λόγους για τους οποίους τους θεωρούν υπεύθυνους. Δεν είναι επειδή «έφαγαν» τα δισεκατομμύρια που χρωστάμε. Σίγουρα κάτι λίγα κατέληξαν και στις τσέπες ορισμένων, αλλά τα πολλά, οι εκατοσταριές των δισ., ανήκουν σ’ αυτά για τα οποία ορθότατα αποφάνθηκε ο Πάγκαλος πως «μαζί τα φάγαμε» – ή σωστότερα, «εμείς διορίζαμε, εσείς εισπράττατε».
Κι άλλοτε το έχω αναφέρει πως το μεγάλο, το ασυγχώρητο έγκλημα των πολιτικών είναι ότι δεν έφτιαξαν ένα σοβαρό και αποτελεσματικό κράτος. Και ιδιαίτερα από τη στιγμή που ανοίξαμε σχέσεις με την Ευρώπη. Ευρωπαίοι με νοοτροπία Μεσανατολίτη δεν γίνεται. Κι εδώ είναι που οι ευθύνες πέφτουν κυρίως στις πλάτες των μεγάλων της μεταπολίτευσης. Από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου μέχρι και τον Κ. Μητσοτάκη και τον Κ. Σημίτη.
Εμπειροι άνθρωποι ήταν, το έβλεπαν ότι δεν αρκεί μια συνθήκη ένταξης στην ΕΟΚ ή στο ευρώ για να μεταλλαχθούμε σε Γάλλους, Βέλγους, Αυστριακούς ή Φινλανδούς. Τίποτα, όμως, δεν έκαναν για να μας προετοιμάσουν, να μας δώσουν να καταλάβουμε πού μπαίναμε, με ποιους θα είχαμε να κάνουμε, τι έπρεπε να περιμένουμε εμείς από την Ευρώπη και, κυρίως, τι θα περίμενε η Ευρώπη από εμάς.
Εκεί έγινε το μεγάλο λάθος, εκεί υπήρξαν τα κενά κι αυτό πληρώνουμε τώρα. Ούτε εμείς ξέραμε πώς να τους φερθούμε, ούτε εκείνοι καταλάβαιναν με ποιους είχαν να κάνουν. Ασύμβατες οι νοοτροπίες μας, διαφορετικές οι λογικές μας, άλλα τα δικά τους αυτονόητα, τελείως άλλα τα δικά μας. Μαθημένοι εκείνοι πως το «ναι» σημαίνει «οπωσδήποτε ναι», εξοικειωμένοι εμείς στο ότι το «ναι» σημαίνει και «ίσως», και «μπορεί», και «θα δούμε».
Θέλω να πιστεύω ότι τα πέντε χρόνια είναι πολλά κι ότι τα όσα έχουμε υπομείνει θα μας έχουν βάλει μυαλό. Τουλάχιστον σ’ ό,τι αφορά τις σχέσεις μας με τους εταίρους μας. Αν μη τι άλλο θα πρέπει να έχουμε καταλάβει πως όταν συμφωνούμε για κάτι θα πρέπει να το κάνουμε γιατί έτσι είναι μαθημένοι οι άλλοι και, είτε μας αρέσει είτε όχι, εμείς θα πρέπει να υιοθετήσουμε τις πρακτικές τους και όχι εκείνοι τις δικές μας. Τελεία και παύλα.