Το Σαββατοκύριακο 2-3 Φεβρουαρίου, ο Νίκος Ανδρουλάκης, πρόεδρος του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος-Κινήματος Αλλαγής, και ο Στέφανος Κασσελάκης, πρόεδρος του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ), βρέθηκαν στην πόλη της Θεσσαλονίκης, προκειμένου να συμμετάσχουν στην έκθεση αγροτικών προϊόντων ‘Agrotica’.
Σε αυτό το πλαίσιο, παραπέμποντας στην ανάλυση της Βασιλικής Γεωργιάδου, θα αναφέρουμε πως ο χώρος όπου και πραγματοποιείται η συγκεκριμένη έκθεση, μετατρέπεται, έστω και για πολύ λίγο, σε ‘αρένα’[1] εντός της οποίας συνυπάρχουν δύο πολιτικοί αρχηγοί (όπως επίσης και βουλευτές πολιτικών κομμάτων και όχι μόνο του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής και του ΣΥΡΙΖΑ), και επίσης, μέλη αγροτικών συλλόγων που συμμετέχουν στις αγροτικές κινητοποιήσεις του τελευταίου χρονικού διαστήματος.
Λαμβάνοντας υπόψιν την τελευταία παράμετρο, θα τονίσουμε πως αυτή η αρένα, με την παρουσία των αγροτών, μετεξελίσσεται σε ‘κοινωνικοπολιτική αρένα’.
Θεωρητικώ τω τρόπω, θα επισημάνουμε πως είναι η πρώτη φορά μετά την έναρξη των αγροτικών κινητοποιήσεων[2] που οι αγρότες που διαδηλώνουν σε διαφορετικές περιοχές, παραβρίσκονται σε ένα κοινό χώρο, πετυχαίνοντας έτσι ό,τι ο Αμερικανός κοινωνιολόγος και εμβριθής μελετητής των συλλογικών-κινηματικών δράσεων, προσδιορίζει ως «πολυάριθμο».[3]
Και τι εννοούμε λέγοντας κάτι τέτοιο; Εννοούμε πως για πρώτη φορά ήσαν πολλοί αγρότες συγκεντρωμένοι σε έναν χώρο, επιδεικνύοντας ενότητα και αμβλύνοντας έτσι την γεωγραφική απόσταση που τους χωρίζει.
Πέραν αυτού, είχαν συνομιλίες και με τους δύο πολιτικούς αρχηγούς με τους οποίους συνυπήρξαν στον ίδιο χώρο, επιδιώκοντας να ‘κερδίσουν’ την υποστήριξη τους, κάτι απαραίτητο στο στάδιο που ήδη βρίσκονται οι κινητοποιήσεις τους.[4] Που βρίσκονται λίγο πριν από την εξάντληση της δυναμικής τους.
Η υποστήριξη των αρχηγών των δύο μεγαλύτερων κομμάτων της αντιπολίτευσης, μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα που χρειάζονται ώστε να συνεχίσουν τις κινητοποιήσεις τους (τις οποίες, απλοϊκά και προδήλως εσφαλμένα, έχουν ήδη νομιμοποιήσει οι Στέφανος Κασσελάκης[5] και Νίκος Ανδρουλάκης με την ρητορική τους), έστω και για ένα βραχύβιο χρονικό διάστημα, διατηρώντας στο προσκήνιο τα αιτήματα τους.
Επιστρέφοντας στα του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, θα ισχυρισθούμε πως η επιφυλακτική στάση που τηρεί το κόμμα απέναντι σε όλες σχεδόν τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες, ‘καταπνίγει’ τις ικανότητες των βουλευτών του, οι οποίοι εξοικειώνονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο άσκησης αντιπολίτευσης, υιοθετούν φρασεολογία που παραπέμπει σε άλλες εποχές και κόμματα, και έτσι, δυσκολεύονται να αντικρίσουν το προφανές.
Μάλιστα, το πρόβλημα μεγεθύνεται ακόμη περισσότερο, εάν συνυπολογίσουμε το ό,τι τη εξαιρέσει των διαφόρων λαϊκιστικών αφηγήσεων (‘αγροτικός λαϊκισμός’) που αναπαράγονται αυτή την χρονική περίοδο στη δημόσια σφαίρα λόγω των κινητοποιήσεων των αγροτών, ακόμη ο λαϊκισμός, λίγους μήνες μετά τις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου, βρίσκεται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα.
Πότε ένα κόμμα που διεκδικεί την δεύτερη θέση πίσω μόνο από την Νέα Δημοκρατία, θα μπορέσει να κάνει την διαφορά, εάν όχι τώρα όπου οι συνθήκες είναι ευνοϊκές; Και θα είχε πολύ μεγάλο θεωρητικό ενδιαφέρον η πραγματοποίηση μίας έρευνας σαν και αυτή που είχε πραγματοποιήσει ο και συγγραφέας διηγημάτων, πολιτικός επιστήμονας Γιάννης Τσίρμπας το 2009.
Ο Γιάννης Τσίρμπας, είχε διερευνήσει, θέτοντας ενώπιον των συμμετεχόντων στην έρευνα αποσπάσματα του Πασοκικού και του Νεοδημοκρατικού πολιτικού λόγου, το κατά πόσον οι συμμετέχοντες μπορούν να ξεχωρίσουν ποιο κόμμα ‘είπε τι’.[6]
[1] Βλέπε σχετικά, Γεωργιάδου, Βασιλική., ‘Η Άκρα Δεξιά και οι συνέπειες της συναίνεσης. Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Ελβετία, Αυστρία, Γερμανία,’ Εκδόσεις Καστανιώτης, Αθήνα, 2008. Εάν επιχειρήσουμε να εμβαθύνουμε την ανάλυση μας, θα πούμε πως οι πολιτικοί αρχηγοί των δύο κομμάτων της αντιπολίτευσης, δεν επιδιώκουν να εμπλακούν σε μία μεταξύ τους λεκτική-πολιτική αντιπαράθεση. Κάτι τέτοιο δεν είναι στις προθέσεις τους, από την στιγμή μάλιστα όπου υπάρχουν και άλλες ‘αρένες’ εντός των οποίων μπορεί να εκδηλωθεί μία αντιπαράθεση μεταξύ των δύο αρχηγών και των κομμάτων τους. Και οι δύο μεταβαίνουν στην Θεσσαλονίκη, προκειμένου, πρώτον, να κερδίσουν την εμπιστοσύνη μίας σημαντικής μερίδας των αγροτών που διαδηλώνουν σε διάφορες περιοχές της χώρας (την περίοδο της βαθιάς κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης, έχει συντελεσθεί μία σημαντική εξέλιξη ως προς τις κινητοποιήσεις των αγροτών/Και ποια είναι αυτή; Είναι το ότι πλέον δεν αποτελεί η Θεσσαλία το μόνο ‘κέντρο’ πραγματοποίησης αγροτικών κινητοποιήσεων, σε ένα εγκάρσιο σημείο όπου δίπλα στην περιφέρεια της Θεσσαλίας έχουν προστεθεί και άλλα ‘κέντρα’, όχι λιγότερο σημαντικά/Και μεταξύ αυτών, και η περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας), και έχουν επίσης μεταβεί στην ‘Agrotica’ απλά και μόνο για να διαμαρτυρηθούν σε βουλευτές και υπουργούς της κυβέρνησης. Όσον αφορά την διαμαρτυρία αυτή καθαυτή, αυτή μπορεί να εκφραστεί όχι μέσω μίας πορείας προς τους χώρους όπου βρίσκονται υπουργοί και άλλοι επίσημοι, αλλά, στις συζητήσεις που μπορεί να έχουν οι αγρότες μαζί τους. Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως οι αγρότες μπορούν και προσαρμόζονται όσο χρειάζεται, σπεύδοντας να αξιοποιήσουν την έκθεση ως ‘αρένα’ προβολής και προώθησης των αιτημάτων τους. Όχι όμως και διαπραγμάτευσης τους, καθότι μέχρι τώρα, επενδύουν σε ένα συγκρουσιακό μοντέλο. Ευρύτερα ομιλώντας, θα τονίσουμε πως παρήλθαν δραστικά οι εποχές όπου οι κινητοποιούμενοι αγρότες, έθεταν επί τάπητος το ζήτημα της «δικαιότερης κατανομής της γης», σύμφωνα με τη διατύπωση του Τρύφωνα Λεμοντζόγλου. Δεύτερον, βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη προκειμένου, έχοντας κάνει χρήση λαϊκιστικών αφηγήσεων και ‘εξυμνώντας’ τους αγρότες, να καταγγείλουν ανοιχτά τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και την κυβέρνηση του, αποσκοπώντας, με αυτόν τον τρόπο, αφενός μεν να αμφισβητήσουν το αφήγημα περί ‘αποτελεσματικής κυβέρνησης’, και, αφετέρου δε, να αναδείξουν στην επιφάνεια την θεωρούμενη ως απόκλιση ή αποστοίχιση της Νέας Δημοκρατίας από τον ‘αγροτικό κόσμο και τα προβλήματα του’. Τρίτον, προκειμένου να ισχυροποιήσουν, επιδεικνύοντας την ανάλογη πυγμή, ακόμη περισσότερο την θέση τους εντός των κομμάτων τους, πράγμα που βέβαια αφορά πολύ περισσότερο τον Στέφανο Κασσελάκη, ο οποίος αμφισβητείται από στελέχη του κόμματος του. Βλέπε επίσης, Λεμοντζόγλου, Τρύφωνας., ‘Δικαιότερη κατανομή της γης, συγκέντρωση στις αγροτικές δραστηριότητες και ανάπτυξη του εγγραμματισμού: Μια εμπειρική μελέτη για την περίπτωση της Ελλάδας στα τέλη του 19ου αιώνα,’ Κρίση, Εξαμηνιαία Επιστημονική Επιθεώρηση, 2020, Διαθέσιμο στο: (92) Δικαιότερη κατανομή της γης, συγκέντρωση στις αγροτικές δραστηριότητες και ανάπτυξη του εγγραμματισμού: Μια εμπειρική μελέτη για την περίπτωση της Ελλάδας στα τέλη του 19ου αιώνα. | TRYFONAS LEMONTZOGLOU - Academia.edu
[2] Η διεθνής και εγχώρια επικαιρότητα του προηγούμενου χρονικού διαστήματος ήσαν τόσο ‘πυκνή,’ ώστε να ‘χάσουμε’ από τον ορίζοντα μας το πότε ακριβώς βγήκαν οι αγρότες στους δρόμους, όπως παραδοσιακά αρέσκονται να κάνουν. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να επηρεάσει αρνητικά μόνο τους μελλοντικούς ερευνητές των αγροτικών κινητοποιήσεων εν Ελλάδι, αν και μία πιο προσεκτική αναζήτηση πληροφοριών θα τους προσφέρει την απαραίτητη απάντηση ως προς το πότε ξεκίνησαν τις κινητοποιήσεις τους οι αγρότες της Θεσσαλίας, της Κεντρικής και της Δυτικής Μακεδονίας που δεν έχουν ιδιαίτερες σχέσεις με τους Θεσσαλούς αγρότες, και της Δυτικής Ελλάδας.
[3] Βλέπε σχετικά, Tilly, Charles., ‘Κοινωνικά κινήματα 1768-2004,’ Μετάφραση: Τσακίρης, Θανάσης. Επιμέλεια: Μήτσης, Χρήστος. Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2004, σελ. 22. Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως και πάλι για πρώτη φορά μετά την έναρξη των κινητοποιήσεων (το τελευταίο πράγμα που τους ενδιέφερε, ήσαν να παρακολουθήσουν διάφορες εκδηλώσεις και να επιμορφωθούν), οι αγρότες διαφόρων περιοχών, πραγματοποίησαν πορεία προς την Θεσσαλονίκη, και δη «στοιχισμένη πορεία», για να παραφράσουμε πολύ ελαφριά τον Charles Tilly. Ας το δούμε αναλυτικότερα, καθότι το σημείο αυτό χρήζει περαιτέρω διερεύνησης: Πρώτον, εισήλθαν στην πόλη και κυρίως οι αγρότες οι προερχόμενοι από γειτονικούς νομούς, με τα τρακτέρ τους στοιχισμένα το ένα πίσω από το άλλο, διαταράσσοντας την εύρυθμη λειτουργία της πόλης ή αλλιώς, του κέντρου της πόλης. Άρα, συμπεραίνουμε πως η πορεία, στο αρχικό της στάδιο, δεν ήσαν πεζή. Αντιθέτως, πραγματοποιήθηκε με τρακτέρ. Δεύτερον, οι αγρότες έδρασαν ως ‘ένα σώμα’ στο χώρο της έκθεσης, εισερχόμενοι όλοι μαζί και ‘περικυκλώνοντας’ υπουργούς και βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας και πάλι όλοι μαζί. Σε αυτό το στάδιο, η πορεία εντός των χώρων της έκθεσης, ήσαν πεζή, από την στιγμή όπου καθίσταται εκ των προτέρων δύσκολη η είσοδος σε αυτούς τους χώρους με τα τρακτέρ. Τρίτον, προέβαλαν την ταυτότητα τους προς όλους όσους έχουν κάποια σχέση με το αγροτικό επάγγελμα, κάτι που δεν θα μπορούσε να συμβεί εάν δεν εισέρχονταν στους χώρους της έκθεσης με πορεία. Φώναξαν οι συμμετέχοντες αγρότες συνθήματα; Όχι, καθότι μία τέτοια πρακτική δεν απαντάται στο ρεπερτόριο δράσης τους ιστορικά. Εμβαθύνοντας περαιτέρω, θα υπογραμμίσουμε πως εντός της εγχώριας κινηματικής-διεκδικητικής κουλτούρας, οι αγρότες είναι αυτοί που είθισται να προβάλλουν ‘προς τα έξω’ τα ‘εργαλεία’ της δουλειάς τους, όλα όσα τους καθιστούν αγρότες (από τρακτέρ έως αγροτικά προϊόντα που παράγουν). Εν αντιθέσει με άλλες διαμαρτυρόμενες επαγγελματικές ομάδες οι οποίες, λόγω και του ό,τι βρίσκονται περισσότερο συχνά στο επίκεντρο συγκριτικά με τους αγρότες, επενδύουν σε συνθήματα, πανό, πορείες και βαρύγδουπες δηλώσεις.
[4] Οι ηγέτες των αγροτών (βλέπε τον κομμουνιστή Ρίζο Μαρούδα), δεν συνηθίζουν να ‘μιλούν πολύ’, αποφεύγοντας τις εισαγωγές και τις αναλύσεις και περιοριζόμενοι στην άμεση διατύπωση των αιτημάτων τους. Συνδικαλιστές όπως ο Γιάννης Παναγόπουλος της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Ελλάδος (ΓΣΕΕ), δεν έχουν μάθει να λειτουργούν κατ’ αυτόν τον τρόπο.
[5] Η δε ρητορική Κασσελάκη περί ‘καθαρών χεριών’, υπενθυμίζει στον ενημερωμένο αναγνώστη, την ρητορική του Νίκου Μιχαλολιάκου, Γενικού Γραμματέα της Χρυσής Αυγής, στις αρχές της δεκαετίας του 2010. Τότε που δεν δίσταζε να ομιλεί και να ‘δείχνει’ τα ‘καθαρά χέρια’ του ιδίου και των μελών της οργάνωσης της οποίας ηγείτο, επιθυμώντας να ‘καταδείξει’ την ‘διαφορά’ της Χρυσής Αυγής από όλους τους ‘βρωμιάρηδες και ρυπαρούς της Μεταπολίτευσης που μας κυβερνούν’. Σημειολογικά και συμβολικά, η προβολή των ‘καθαρών’, Χρυσαυγίτικων χεριών, γίνονταν ώστε να διαφανεί πως η Χρυσή Αυγή, εν αντιθέσει με τα ‘βρωμερά κόμματα ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία’, δεν ‘έχει κυβερνήσει ποτέ’. Αυτό ακριβώς κάνει και ο Στέφανος Κασσελάκης, ο οποίος συγκλίνει με τον Νίκο Μιχαλολιάκο σε αυτό ακριβώς το σημείο: Δηλαδή, στην προβολή των ‘καθαρών του χεριών’ προκειμένου να δείξει πως ο ίδιος (και όχι άλλα μέλη του ΣΥΡΙΖΑ), δεν έχει ‘κυβερνήσει ποτέ’ και δεν ‘έχει συμμετάσχει στη νομή της εξουσίας.’ Οπότε, είναι ‘άδικο’ να τον ‘συγκρίνουν’ με τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Βέβαια, εκτός από αυτό, μία τέτοιου τύπου ρητορική, φανερώνει, όχι μόνο την προτίμηση του στον λαϊκισμό, αλλά, και στην ηθικολογία: Στην αφόρητη ηθικολογία. Στην ηθικολογία τύπου ‘τα δικά μου χέρια μπορείτε να τα σφίξετε. Δεν μπορώ να πω το ίδιο και για τους άλλους’. Οι λαϊκιστικές του αφηγήσεις ως προς το αγροτικό ζήτημα και τις αγροτικές κινητοποιήσεις, συντίθενται από ένα μείγμα «επίδειξης συμπόνιας», κατά την ανάλυση του Γάλλου φιλοσόφου των ιδεών Pierre-Andre Taguieff, και μιζεραμπιλισμού: ‘Σας κατακλέβουν. Σας πίνουν το αίμα και διαρκώς σας αδικούν οι πραιτωριανοί του Μητσοτάκη’. Οπότε, τι απομένει; Το ‘είμαι μέχρι τέλους μαζί σας’ και το αλά Τσίπρας ανέβασμα σε τρακτέρ. Βλέπε και, Taguieff, Andre-Pierre., ‘O Νέος Εθνικολαϊκισμός’, Μετάφραση: Ηλιαδέλη, Χριστίνα & Πανταζόπουλος, Ανδρέας. Επιμέλεια: Ασημακοπούλου, Δήμητρα. Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2013. Βλέπε και, ‘Στην Agrotica ο Κασσελάκης - Εμείς έχουμε καθαρά χέρια και είμαστε εδώ για να προσφέρουμε,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 03/02/2024, Στην Agrotica ο Κασσελάκης - Εμείς έχουμε καθαρά χέρια και είμαστε εδώ για να προσφέρουμε (protothema.gr)
[6] Βλέπε σχετικά, Τσίρμπας, Γιάννης., ‘Από την επικοινωνία της ιδεολογίας στην ιδεολογία της επικοινωνίας : αναδρομική αξιολόγηση του πολιτικού λόγου ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ., 1974-2007,’ Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, Τόμος 34, 2009, Διαθέσιμη στο: ΤΣΙΡΜΠΑΣ kommata ideologia epikoinvnia EEPE.pdf (uoa.gr)