Μετά τις εκατόμβες θυμάτων στα νερά της Μεσογείου και την ανοδική τάση του αριθμού των μεταναστών και των προσφύγων, οι οποίοι εισρέουν μαζικά στον ευρωπαϊκό Νότο, ευαισθητοποιήθηκε το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου. Ο Έλληνας Επίτροπος Μετανάστευσης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας Δημήτρης Αβραμόπουλος σε συνέντευξη τύπου λίγο μετά το έκτατο Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών και Εσωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δήλωσε, ότι «είμαστε αντιμέτωποι με μια νέα πραγματικότητα στη Μεσόγειο». Παρουσίασε δε ένα σχέδιο δράσης δέκα σημείων, το οποίο θα αποτελέσει τον βασικό άξονα της ευρωπαϊκής πολιτικής για την Μετανάστευση. Ουσιαστικά πρόκειται για προτάσεις, οι οποίες στοχεύουν σε ένα θεωρητικά πιο ουσιαστικό και αποτελεσματικό έλεγχο των ευρωπαϊκών συνόρων με στόχο την αποτροπή της μαζικής εισόδου προσφύγων και την ανακοπή του φαινομένου. Θα ήταν υποκρισία ο ισχυρισμός, ότι οι ανθρωπιστικές αξίες ώθησαν την ευρωπαϊκή πολιτική ηγεσία να επεξεργασθεί μια πολιτική, η οποία στοχεύει στην παραμονή των μετακινούμενων πληθυσμών στις χώρες προέλευσης τους.
Το πρόβλημα έχει πλανητικές διαστάσεις και στο μεγαλύτερο βαθμό οφείλεται στην ανισορροπία, που χαρακτηρίζει την παγκόσμια ανάπτυξη και στην άγρια εκμετάλλευση του φτωχού Νότου από τον πλούσιο Βορρά, ο οποίος έχει συμβάλλει αποφασιστικά στην εγκαθίδρυση διεφθαρμένων καθεστώτων στην διακυβέρνηση των αναπτυσσόμενων κοινωνιών, ώστε να λυμαίνεται τους φυσικούς πόρους των χωρών τους. Με αυτή την έννοια, αντί να λειτουργεί μόνο ανασχετικά, η Ευρώπη θα έπρεπε να δρομολογήσει διαδικασίες ενεργοποίησης της παγκόσμιας κοινότητας σε σχέση με την σχεδίαση πολιτικών πλανητικής εμβέλειας με στόχο την ισόρροπη ανάπτυξη, ώστε να μην αναγκάζονται να εγκαταλείπουν τις πατρίδες τους οι μετακινούμενες μάζες κυρίως νέων ανθρώπων. Εάν αυτά τα άτομα δεν αναζητήσουν διεξόδους στον ανεπτυγμένο Βορρά, κινδυνεύουν να καταδικασθούν σε μια ζωή, η οποία απειλείται από την φτώχια και την πείνα. Βεβαίως ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων αναζητεί συνθήκες ασφάλειας, διότι στην χώρα προέλευσης τους επικρατούν κοινωνικές αντιπαραθέσεις, οι οποίες παίρνουν τη μορφή εμφυλίου πολέμου.
Από το άλλο μέρος οι ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι γηράσκουσες και θα μπορούσαν να απορροφήσουν ένα τμήμα των μετακινούμενων πληθυσμών, χωρίς να προκληθούν αναταράξεις στο εσωτερικό τους. Αυτό ισχύει, εάν με ένα λειτουργικό και ανάλογο με τις δυνατότητες της κάθε χώρας σχεδιασμό κατανεμηθούν στο σύνολο των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το θέμα είναι όμως, ότι οι μεταναστευτικές εισροές δεν οριοθετούνται με βάση τις δυνατότητες και τις ανάγκες των χωρών υποδοχής, αλλά από τις συνθήκες ζωής στις χώρες προέλευσης. Το πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο από τις προοπτικές μιας ευρωπαϊκής πολιτικής, η οποία εξαντλείται στα όρια της Ε.Ε. Είναι δε παραλογισμός να επιχειρείται η σχεδίαση πολιτικής σε εθνικό επίπεδο, εάν δεν συνοδεύεται και από την ευρωπαϊκή διάσταση, η οποία με τη σειρά της πρέπει να τοποθετεί το πρόβλημα στις σωστές του, πλανητικές, διαστάσεις.
Σίγουρα επιβάλλεται η συνεργασία των ευρωπαϊκών οργανισμών Europol, Frontex, EASO και Eurojust για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τον εντοπισμό των διακινητών και λαθρεμπόρων, τις μεθόδους τους καθώς και την εξακρίβωση των οικονομικών τους πόρων. Αυτό όμως δεν λύνει το πρόβλημα της φτώχιας, της πείνας και των εμφυλιοπολεμικών συγκρούσεων στις χώρες αποστολής. Γι’αυτό η όποια ευρωπαϊκή ή εθνική πολιτική περιορίζεται στην αντιμετώπιση του τραγικού φαινομένου των πνιγμών χιλιάδων ανθρώπων στη Μεσόγειο, δεν συμβάλλει αποφασιστικά στον τερματισμό της μετανάστευσης. Το ίδιο ισχύει και για την επίκληση των ανθρωπιστικών αξιών από ευρωπαίους πολιτικούς, οι οποίοι εκφράζουν την αγανάκτηση τους για τον πνιγμό χιλιάδων ανθρώπων, αλλά περιορίζουν την αντίδραση τους στην ανάσχεση των μεταναστευτικών εισροών στον ευρωπαϊκό χώρο. Υπάρχει δε ο κίνδυνος να θεωρηθούν υποκριτικές τέτοιου είδους αντιδράσεις, όταν αυτοί οι πολιτικοί επέμεναν στην παραμονή των μεταναστών στις χώρες υποδοχής των εισροών, οι οποίες γεωγραφικά ευρίσκονται στα ευρωπαϊκά σύνορα. Πρέπει δε να επισημανθεί επίσης, ότι η διασπορά των εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών, οι οποίοι τώρα ευρίσκονται στις μεσογειακές χώρες, δεν μπορεί να γίνει μόνο με κριτήρια καταλληλότητας του εκπαιδευτικού επιπέδου και της ειδίκευσης τους σε σχέση με τις ανάγκες της οικονομίας των χωρών μετεγκατάστασης. Δυστυχώς η σύνοδος κορυφής (23.04.2015) επιβεβαιώνει την ανεπάρκεια της ευρωπαϊκής πολιτικής ηγεσίας να υπερβεί από το ένα μέρος την κοντόθωρη πολιτική της κατασταλτικής πολιτικής και από το άλλο να ανοίξει προοπτικές αντιμετώπισης των αιτίων που προκαλούν το φαινόμενο της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών. Εκείνο, που θεώρησε ικανοποιητικό, είναι η αύξηση του ποσού για το πρόγραμμα „Triton“ από 3 εκατομμύρια σε 9 εκατομμύρια ευρώ μηνιαίως, δηλ. 108 εκατομμύρια ετησίως, με στόχο την ανακοπή των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη. Έτσι φαίνεται, πως πραγματώνεται η δήλωση της Angela Merkel, ότι στην περίπτωση της μαζικής εισροής μεταναστών μπαίνει θέμα „διάσωσης ανθρώπινων ζωών»! Πραγματικά αναρωτιέται ο ευρωπαίος πολίτης, τι θα πρέπει να γίνει για τα 852 εκατομμύρια ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι ζουν σε συνθήκες πείνας. Από αυτούς δε τα 815 εκατομμύρια ζουν στις „αναπτυσσόμενες» χώρες, στις οποίες πεθαίνουν 11 εκατομμύρια παιδιά κάθε χρόνο, δηλ. 30.000 παιδιά την ημέρα. Περίπου οι μισοί θάνατοι οφείλονται στον υποσιτισμό. Αυτά τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών δείχνουν, ότι οι ευρωπαϊκές αποφάσεις δεν αντιμετωπίζουν το πρόβλημα. Οι ροές μεταναστών θα συνεχισθούν και μάλλον θα έχουν εντεινόμενο ρυθμό. Οι αποφάσεις των ευρωπαίων ηγετών είναι αντιφατικές και μη λειτουργικές. Αρκεί να ληφθούν υπόψη δηλώσεις του Mario Morcone, διευθυντή της αρμόδιας για τη μετανάστευση υπηρεσίας του ιταλικού Υπουργείου Εσωτερικών, ότι αυτή τη χρονική στιγμή η Ιταλία φιλοξενεί 81.000 άτομα, από τα οποία 31.000 είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι, ενώ εκτιμάται, ότι το 2015 οι αφίξεις μεταναστών και προσφύγων θα φτάσουν τα 20.000 άτομα (εφημερίδα Messaggero).
Η αδυναμία σχεδίασης και υλοποίησης μιας αποτελεσματικής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, η οποία θα λαμβάνει υπόψη και τα ανθρώπινα δικαιώματα, θέτει ερωτηματικά και ως προς άλλες παραμέτρους της μαζικής εισροής μεταναστών. Δεν τίθεται μόνο θέμα στέγασης και ενσωμάτωσης στις τοπικές κοινωνίες. Ήδη πολλοί πρωθυπουργοί επεσήμαναν θέματα ασφάλειας και προειδοποίησαν για την αναγκαιότητα πολύ προσεκτικής παροχής ασύλου. Σε ό,τι αφορά δε την κατανομή των μεταναστών και τον μικρό αριθμό των ατόμων, που θα δεχθεί η κάθε χώρα, αυτό θα εξαρτηθεί μεταξύ άλλων από την πληθυσμιακή της δυναμικότητα και τις αντοχές και ανάγκες της οικονομίας. Αν λάβουμε υπόψη μας και τον αργό ρυθμό, ο οποίος χαρακτηρίζει τις ευρωπαϊκές διαδικασίες λήψης αποφάσεων και εξειδίκευσης τους σε πρακτικό επίπεδο, θα περάσει αρκετός καιρός μέχρι να αποδώσουν σε περιορισμένο βαθμό αυτές οι ανεπαρκείς και αντιφατικές αποφάσεις, ενώ το πρόβλημα θα διογκώνεται.
Πολύ πιο λειτουργική και αποδοτική θα γίνει η μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης, εάν συνδυασθεί και με στοχευμένη αναπτυξιακή πολιτική στις χώρες αποστολής, η οποία υπερβαίνει τη λογική του εθνικού συμφέροντος και συμβάλλει στην ισόρροπη ανάπτυξη σε πλανητικό επίπεδο. Επειδή δε η διαφθορά στις φτωχές χώρες του Νότου, με την ανοχή και σε πολλές περιπτώσεις συνδρομή των χωρών του πλούσιου Βορρά, ευδοκιμεί, τα αποτελέσματα και αυτής της προσπάθειας θα γίνουν ορατά σε βάθος χρόνου. Σε κάθε περίπτωση δηλαδή οι μετακινήσεις πληθυσμών θα συνεχισθούν. Χρειάζεται χρόνος από το ένα μέρος και από το άλλο δύσκολες αποφάσεις στην Ευρώπη, διότι υφίσταται και η ίδια τις σκληρές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Στις χώρες δε, που πλήττονται με σφοδρότητα από την κρίση όπως η Ελλάδα, ο κίνδυνος ανάπτυξης της ξενοφοβίας και του ρατσισμού είναι μεγάλος. Πολύ αποκαλυπτική είναι η δημοσκόπηση, που έκανε το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας για τον τηλεοπτικό σταθμό ΣΚΑΪ από 15 έως 17 Απριλίου 2015. Με άριστα το 10 η Ελληνική Κυβέρνηση στον τομέα της μεταναστευτικής πολιτικής αξιολογείται μόνο με 3, που είναι η πιο χαμηλή της επίδοση. Το πρόβλημα είναι δύσκολο να αντιμετωπισθεί χωρίς αρνητικές παρενέργειες στην κοινωνική συνοχή.
Ανεξάρτητα όμως από τα επιμέρους προβλήματα, τα οποία ταλαιπωρούν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, το μεταναστευτικό δεν μπορεί να περιμένει τον αργό ρυθμό λήψης αποφάσεων στη γηραιά ήπειρο και τις επιπτώσεις της κυριαρχίας της λογικής του εθνικού συμφέροντος σε αυτές.