Σαράντα οκτώ χρόνια από το 1974. Εκατό χρόνια από το 1922. Πόσο μοιάζουν ή πόσο διαφέρουν τα γεγονότα και οι προεκτάσεις τους;
Πρώτο, copy-paste η ιστορία δεν διαθέτει. Όμως τα γεγονότα φέρουν συγγενική «σφραγίδα»-τηρουμένων πάντοτε των ιστορικών αναλογιών.
Δεύτερο. Το 1922 έφερε την πλήρη συντριβή της Ελλάδας σε όλα τα επίπεδα. Οι διεθνείς συνθήκες επέτρεψαν την συνολική ανταλλαγή πληθυσμών, με εξαιρέσεις
Τρίτο. Πίσω από την πλήρη συντριβή της Ελλάδας, θα βρει κάποιος την απόφαση για επίθεση των ελληνικών στρατευμάτων «μέχρι την Άγκυρα». Η επίθεση «μέχρι την Άγκυρα», ισοδυναμούσε με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 στη νήσο.
Τέταρτο. Οι δύο ενέργειες («μέχρι την Άγκυρα»/πραξικόπημα 15ης Ιουλίου 1974) συνιστούσαν (εκτός άλλων), επιχειρήσεις ανατροπής της γεωπολιτικής ισχύος στην περιοχή-πράγμα το οποίο η Τουρκία, κάτω από οποιοδήποτε σχήμα εξουσίας, θα παρεμπόδιζε με κάθε μέσο.
Πέμπτο. Η Συνθήκη της Λωζάνης συνιστά διεθνή συμφωνία που συνυπογράφουν στο επίσημο κείμενο Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ελλάδα, Ρουμανία, το κράτος της Σερβίας-Κροατίας- Σλοβενίας και η Τουρκία από την άλλη.
Έκτο: Η Λωζάνη διαμόρφωσε τα οριστικά σύνορα ανάμεσα σε Ελλάδα-Τουρκία. Επίσκεψη Βενιζέλου στην Τουρκία. Υπογραφή του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας το 1930. Πρόταση Βενιζέλου για Νόμπελ Ειρήνης στον Αττατούρκ
Έβδομο. Το κυπριακό εξελίσσεται σε διαφορετικό γεωπολιτικό περιβάλλον. Αυτό επέτρεψε στην Κύπρο να μην καταρρεύσει ολοκληρωτικά και να έχει δυνατότητες να βελτιώσει ουσιωδώς την κατάσταση πραγμάτων, όπως διαμορφώθηκε την 16η Αυγούστου 1974.
Όγδοο. Σχέδια λύσης του ΟΗΕ προνοούσαν ΔΔΟ με εφαρμογή των θεμελιωδών δικαιωμάτων- διακίνηση, εγκατάσταση, απόκτηση περιουσίας
Ένατο. Με καλύτερες ρυθμίσεις στο εδαφικό με Χάρτη Γκάλι. Με καλύτερες ρυθμίσεις για εποίκους με το Ανάν. Με βελτιωμένες ρυθμίσεις για την ασφάλεια και τερματισμό των επεμβατικών δικαιώματων, αποχώρηση στρατού κατοχής με Γκουτέρες. Αλλά και απώλειες, εξαιτίας της παρέλευσης του χρόνου, λ.χ. άλλες οι ρυθμίσεις για Μόρφου το 1992, 2004, άλλες το 2017. Καμμία αναφορά για εποίκους στον Μ. Μ. Γκάλι (1992), ρυθμίσεις για εποίκους στα επόμενα σχέδια.
Δέκατο. Ηγέτες και ηγέτες. Ο Ελ. Βενιζέλος κατεβαίνοντας τη σκάλα του αεροπλάνου που τον μετέφερε στην τουρκική πρωτεύουσα, ζήτησε από το βοηθό του να έχει μαζί του μαύρα γιαλιά: «Αν χρειαστεί να τα φορέσω, να μην δει κανένας, αν κλάψω...»
Πώς συνδέονται τα πιο πάνω γεγονότα με όψεις από την ιστορία, τη γεωγραφία και τη γεωπολιτική της νήσου; Δύο στρατηγοί, ένας ναύαρχος. Κίμων, ο Αθηναίος, στρατηγός. «Αν και νεκρός ενίκα», όπως βεβαιώνει η προτομή στις Φοινικούδες. Αλλά ο αθηναϊκός στόλος (αν και ενίκα) επέστρεψε στην Αθήνα. Ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Ανταλκίδας υπέγραψε: «Άπασα η Μικρά Ασία, μετά των Κλαζομενών νήσων και της Κύπρου ανεγνωρίζετο ως υποκειμένη εις την εξουσία του Μεγάλου Βασιλέως». Ο ποιητής εξανίσταται. Ο πολιτικός, όμως, εξηγεί, αναλύει, μαθαίνει. Η γεωγραφία, η ισχύς, το ανταγωνιστικό πεδίο καθόρισαν το πιο πάνω αποτέλεσμα.
Ο τρίτος στρατηγός, Κύπριος -Γ. Γρίβας. Με τεράστια χρονική απόσταση από άλλους δύο. Στρατιωτικός με παιδεία της περιόδου του Μεσοπολέμου. Στρατιωτικοί της περιόδου αυτής, όπως ο Γ. Γρίβας, πίστευαν ότι ήταν φορείς μιας «μεσσιανικής» αποστολής που είχαν ένα «χρέος» να επιτελέσουν. Το χρέος το απέδιδαν στην ιστορία, στις παραδόσεις, στο έθνος κλπ. Οι έννοιες που καθορίζουν τους κανόνες της πολιτικής διαπάλης τούς ήταν ξένες. Συσχετισμοί δύναμης, γεωγραφία και πολιτική, στρατιωτικό ισοζύγιο αντιμαχομένων, ισυζύγιο δυνάμεων σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας, Ψυχρός Πόλεμος κλπ. Όλα αυτά ήταν ασήμαντες λεπτομέρεις-μετρούσε μόνο το «εγώ» και η «βούλησή».
Ο Γ. Γρίβας ήταν φορέας μιας τέτοιας «μεσσιανικής» αντίληψης για τα πράγματα: «αφού εγώ το θέλω, ο πλανήτης θα υποταχθεί. Και θα νικήσω-αν αντιμετωπίσω δυσκολίες, ο θεός είναι μαζί μου!». Έτσι βασισμένος σε μια στρεβλή, χαοτικού χαρακτήρα αντίληψη, δεν μπορούσε να δει την άλλη όψη των πραγμάτων: ότι κανένας δεν ζει μόνος του σε αυτόν τον πλανήτη, ότι όλοι έχουν συμφέροντα-λογικά, παράλογα, αντίθετα. Ο Κίμων δεν ήταν φυγόμαχος-ανέλυσε τους συσχετισμούς. Ο Ανταλκίδας μάς δίδαξε «κυνισμό» και «μίνι Γιάλτα»-αλλά αυτό δεν το βλέπουμε παντού, τότε και σήμερα; Ο Ανταλκίδας μάς έμαθε πως με την αξιοποίηση της έλλογης σκέψης, με την ικανότητα της πρόβλεψης, αποφεύγουμε την υποταγή σε κάποιον «Μεγάλο Βασιλέα». Στρατιωτικοί με παιδεία του Μεσοπολέμου, δεν θεωρούσαν πως οι διαφορετικές στρατηγικές αποτελούν αντικείμενο μιας νηφάλιας, δημόσιας συζήτησης και μιας εκλογικής διαπάλης. Οι «μεσσιανικές» ιδεολογίες δεν μπαίνουν σε αυτή την διαδικασία! Διατάζουν και εκτελούν.
Ύστερα ήρθαν οι Ε/Κ «καπετάνιοι»: μεθυσμένοι από την άσκηση εξουσίας, έχοντας μηδενική γνώση γύρω από συσχετισμούς δύναμης, έβλεπαν την Κύπρο ως μια απομονωμένη νησίδα, χωρίς άλλες διαστάσεις ή διασυνδέσεις με γεωπολιτικά συμφέροντα. Πίστευαν ότι η Κύπρος ήταν μόνο γεωγραφία- από τον Απ. Ανδρέα μέχρι την Πάφο. Αγνοούσαν ότι ήταν και γεωπολιτική, γι’ αυτό έπαιξαν στο γήπεδο που ευνοούσε την στρατιωτική υπεροπλία της Τουρκίας. Δεν ήταν σε θέση να κατανοήσουν τον Ε. Βενιζέλο (1931), που ζητούσε όπως η Ελλάδα μη παρέμβει στο Κυπριακό, για να μην παρέμβει και η Τουρκία γιατί, στο δεύτερο ενδεχόμενο, θα άλλαζαν οι συσχετισμοί υπέρ της Τουρκίας. Θεωρούσε ότι οι ίδιοι οι Κύπριοι με ισχυρότερη δύναμη τους Ε/Κ, έπρεπε να ηγηθούν της προσπάθειας για περισσότερες ελευθερίες σε διαπραγμάτευση με την Μ. Βρετανία. Η γεωγραφία, τοπικοί και περιφερειακοί συσχετισμοί δύναμης, καθόρισαν τη θέση του Ε. Βενιζέλου. Η Ε/Κ πολιτική τάξη πίστευε βαθιά ότι γνώριζε τα πράγματα καλύτερα από τον Ε. Βενιζέλο. Ούτε οι ήττες δίδαξαν κάτι, ούτε ανάλογες διεθνείς εμπειρίες λένε κάτι. Κανένα δίδαγμα για το μέλλον!