Το νέο έτος, 2019, προβλέπεται να είναι το πλέον κρίσιμο στην ιστορία της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Έτος σταθμός. Εφιάλτης. Έτος αγωνίας και δοκιμασίας. Έτος ανάτασης ή καταστροφής (make or break) ίσως για την Ένωση, αν και από την άλλη μεριά κανείς δεν θα πρέπει να υποτιμά την ανθεκτικότητα της τελευταίας. (Θα είναι βεβαίως έτος κρίσιμο και για την Ελλάδα λόγω κυρίως των επικείμενων γενικών, βουλευτικών εκλογών). Η κρισιμότητα του 2019 για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ορίζεται πρώτα και πάνω απ’ όλα από τις εκλογές για την ανάδειξη των νέων μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 23-26 Μαΐου (ευρωεκλογές) και τα αποτελέσματα που μπορεί να δώσουν. Αλλά εκτός από τις υπαρξιακά κρίσιμες ευρωεκλογές, το 2019 θα είναι ο χρόνος του Brexit (εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, αν τελικά γίνει ) αλλά και ενδεχομένως της εξόδου της Άγκελα Μέρκελ από την πολιτική σκηνή της Γερμανίας και της Ευρώπης συνακόλουθα. Επομένως η Ένωση θα βρεθεί χωρίς την αναγνωρίσιμη πολιτική ηγεσία που είχε συνηθίσει τα τελευταία δεκατρία περίπου χρόνια με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται σ’ αυτή την ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο των προβλημάτων και προκλήσεων. Η διαφαινόμενη νέα ισχυρή Ευρωπαϊκή προσωπικότητα, ο Γάλλος πρόεδρος Ε. Μακρόν, βλέπει τη θέση του κυρίως στο εσωτερικό της χώρας του να εξασθενίζει, κάτι που αναπόδραστα επηρεάζει και τον Ευρωπαϊκό του ρόλο. Και γενικότερα η Γαλλία ξαναπροβάλλει ως ένα μείζον πρόβλημα για την Ευρώπη.
Με το Brexit θα έχουμε για πρώτη φορά από την ίδρυσή της τη συρρίκνωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την αποχώρηση μιας μεγάλης χώρας μέλους η οποία ασκούσε σημαντικό ρόλο αν και όχι πάντοτε ευεργετικό στη διαμόρφωση της ΕΕ, από την εγκαθίδρυση της ενιαίας εσωτερικής αγοράς, τη διεύρυνση, μέχρι την κοινή εξωτερική πολιτική και τη πολιτική άμυνας και ασφάλειας. (Το μόνο παρεμφερές προηγούμενο είναι η αποχώρηση της Γροιλανδίας ως αυτοκυβερνώμενου εδάφους της Δανίας το 1984). Το Brexit έστω και με τον τρόπο που διαφαίνεται ότι θα γίνει (με το Η. Βασίλειο να παραμένει στενότατα συνδεδεμένο με την ΕΕ) επηρεάζει αρνητικά την Ένωση. Αποτελεί πρώτα απ’ όλα μια εκδήλωση, μια ψήφο δυσπιστίας στο μέλλον της Ένωσης έστω κι αν η Ένωση κατάφερε να διατηρήσει την ενότητά της αλλά και να επιβάλει όρους για το Brexit που αποθαρρύνουν οποιαδήποτε άλλη χώρα μέλος να μπει στον πειρασμό για κάτι παρεμφερές. Αλλά, όπως είπε και ο Ε. Μακρόν, το Brexit δείχνει ότι η Ένωση είναι “εύθραυστη” και γι’ αυτό χρειάζεται η επανίδρυσή της.
Χωρίς αμφιβολία οι ευρωεκλογές του Μαΐου θα είναι το αποφασιστικό γεγονός της νέας χρονιάς που θα προσδιορίσει σε σημαντικό βαθμό το μέλλον της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Θα είναι με άλλα λόγια οι κρισιμότερες ευρωεκλογές από την έναρξη του θεσμού το 1979. Και ίσως οι εκλογές που θα διεξαχθούν πάνω σε ευρωπαϊκή agenda θεμάτων καθώς όλες οι προηγούμενες είχαν ουσιαστικά πολύ λίγο ευρωπαϊκό χρώμα και περισσότερο εθνικό. Και πάντως με το ενδιαφέρον των πολιτών γι’ αυτές να φθίνει, όπως αντανακλάται στη σταθερά μειούμενη συμμετοχή – από 63% το 1979 σε πανευρωπαϊκό επίπεδο σε 42,8% το 2014! Η νέα κρίσιμη ευρωπαϊκή agenda αλλά και το γεγονός ότι από το 2014 λειτουργεί στο πλαίσιο της εκλογικής διαδικασίας ο θεσμός του “ηγετικού υποψηφίου” (sptzenkandidaten) για την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συμβάλλει στην ενίσχυση του ευρύτερου πολιτικού ενδιαφέροντος για τις ευρωεκλογές.
Τον ερχόμενο Μάιο θα συγκρουσθούν κάπως σχηματικά δύο διαφορετικές αντιλήψεις για το μέλλον της Ευρώπης. Πρώτον, η εθνολαϊκιστική αντίληψη κυρίως της ακροδεξιάς εκδοχής (αλλά όχι μόνο καθώς υπάρχει και η τοξική ακροαριστερή εκδοχή). Οι εθνολαϊκιστικές ακροδεξιές δυνάμεις (από το Συναγερμό της Μ. Λεπέν στη Γαλλία, τη Λέγκα του Μ. Σαλβίνι στην Ιταλία, το Φιντέλ του Όρμπαν στην Ουγγαρία αλλά και άλλες δυνάμεις σε Γερμανία, Πολωνία, Δανία, Σουηδία, κ.ά.) επιδιώκουν ουσιαστικά την κατεδάφιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν και δεν το διατυπώνουν ανοιχτά τώρα, και την επιστροφή της Ευρώπης στο καθεστώς των ανεξέλεγκτων εθνικών κρατών και του ακραίου εθνικισμού. Στο καθεστώς δηλαδή το οποίο ευθύνεται για τις αιματηρές εμφύλιες συγκρούσεις στην Ευρώπη, τους ολοκληρωτισμούς, ξενοφοβία, ρατσισμό και όλα τα άλλα δεινά, “δαίμονες του παρελθόντος”. Στην επιδίωξη αυτή παραβλέπουν πλήρως ότι η σταθερότητα και ειρήνη στην Ευρώπη οφείλεται εν πολλοίς στη διαδικασία της Ευρωπαϊκής ενοποίησης αλλά και το γεγονός ότι τα σύγχρονα προβλήματα και προκλήσεις από την κλιματική αλλαγή, μεταναστευτικές ροές, τρομοκρατία, τεχνολογική επανάσταση, κλπ. δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν στο πλαίσιο του εθνικού κράτους. Υπάρχουν φόβοι ότι υπέρ των εθνολαϊκιστικών δυνάμεων στις ευρωεκλογές “θα παρέμβει” μέσω του κυβερνοχώρου η Ρωσία. Γι’ αυτό και η ΕΕ λαμβάνει μέτρα. Και τη χώρα που θα πρέπει να προσέχει κάποιος ιδιαίτερα ειναι η Γαλλάία βεβαίως
Δεύτερον, η φιλοενοποιητική αντίληψη των δημοκρατικών Ευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων. Οι τελευταίες κατανοούν την απειλή που αντιπροσωπεύει ο εθνολαϊκισμός όχι μόνο για την ενοποίηση αλλά και τη δημοκρατία αυτή καθ’ εαυτή στην Ευρώπη. Επομένως θα πρέπει να έχουν ισχυρή πλειοψηφία για να προωθήσουν ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και ενοποιητικών μέτρων που θα διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα αλλά και θα αποκαταστήσουν και τη νομιμοποίηση του Ευρωπαϊκού συστήματος στα μάτια των Ευρωπαίων πολιτών και κοινωνίας.
Βέβαια στο εσωτερικό των δημοκρατικών φιλοενοποιητικών πολιτικών δυνάμεων υπάρχουν συντηρητικές και προοδευτικές προσεγγίσεις για την εμβάθυνση της ενοποίησης. Οι πρώτες (συντηρητικές) θεωρούν λίγο-πολύ ότι το σημερινό πρότυπον που θέτει στο επίκεντρο την ενιαία εσωτερική αγορά θα πρέπει με ορισμένες οριακές προσθήκες να συνεχισθεί. Οι δεύτερες (προοδευτικές) εκτιμούν ότι το σημερινό πρότυπο θα πρέπει σταδιακά να μετεξελιχθεί σε πολιτική ένωση ομοσπονδιακής λογικής με ισχυρές υπερεθνικές πολιτικές αναδιανεμητικού περιεχομένου (κοινωνική πολιτική, πολιτική σύγκλισης, κλπ.), κοινή αμυντική πολιτική και κοινή άμυνα, κοινή μεταναστευτική πολιτική, ολοκληρωμένη οικονομική και νομισματική ένωση (ΟΝΕ) και ισχυρούς υπερεθνικούς κεντρικούς θεσμούς. Εκτιμώ ότι η δεύτερη προσέγγιση είναι η αναγκαία σήμερα όχι για λόγους “φιλοευρωπαϊκής ιδεολογίας” αλλά γιατί αυτό “απαιτούν” τα προβλήματα, οι προκλήσεις και κυρίως η Ευρωπαϊκή κοινωνία….