Η ιστορία μου ξεκινάει από το 1961. Είμαι δεκατεσσάρων και μαθητής της Γ’ Γυμνασίου. Την παραμονή το βράδυ των εκλογών «βίας και νοθείας» (29/10/1961), ο χωροφύλακας της περιοχής, ο διαβόητος Σπύρος, στη σκάλα του σπιτιού μας, μιλάει στον πατέρα μου.Του συνιστά «να προσέξει γιατί έχει παιδιά» κι εγώ κρυφακούω, πίσω από την εξώπορτα. Ήμουν πλέον αρκετά υποψιασμένος και παρακολουθούσα στη συνέχεια τις προσπάθειες του Γ. Παπανδρέου να ανατρέψει την κυβέρνηση Κ. Καραμανλή με τον περίφημο «Ανένδοτο Αγώνα». Το κατάφερε με τις διπλές εκλογές τέλος του 1963 και αρχές του 1964. Η καλή πλευρά αυτών των εξελίξεων ήταν οι προσδοκίες να αφήσουμε πίσω το μετεμφύλιο και να περάσουμε σε καλύτερες συνθήκες εθνικής συμφιλίωσης.Οι επαρχιακές κοινωνίες ήταν πιο ζωντανές και νεανικές τότε και ζούσαν έντονα τις πολιτικές διαμάχες. Ευτυχώς γεννήθηκα σε ένα χωριό που δεν πήρε μέρος στον Εμφύλιο κι έτσι ζούσα τα γεγονότα χωρίς τα πάθη των παθόντων από την μια ή την άλλη πλευρά. Το γεγονός αυτό νομίζω ότι έχει παίξει σοβαρό ρόλο στην προσωπική μου εξέλιξη.
Μετά ήρθε η κρίση των Ιουλιανών του 1965 με την λεγόμενη αποστασία. Συμμετείχα ενεργά στις καθημερινές διαδηλώσεις των Ιουλιανών ήδη το καλοκαίρι του 1965 είχα ανεβεί στην Αθήνα. Ήμουν ένας νέοςπου πίστευα στο κέντρο του Γ. Παπανδρέου. Θεωρούσα την τότε αριστερά συντηρητική και το σοβιετικό καθεστώς ανελεύθερο.
Την εποχή εκείνη τηναποδίδειο έξοχος τίτλος του βιβλίου «Χαμένη Άνοιξη» του Στρατή Τσίρκα. Η χώρα ενώ βίωνε τα περίφημα Ιουλιανά του 1965,παράλληλα προόδευε από την οικονομία ως την παιδεία και τον πολιτισμό.Το σχέδιο Μάρσαλ και η διεθνής βοήθεια (κυρίως των ΗΠΑ) αλλά και η αναπτυξιακή πολιτική των κυβερνήσεων του Κ. Καραμανλή απέδιδαν καρπούς. Οι ρυθμοί ανάπτυξης του ΑΕΠ ήταν από τους υψηλότερους παγκόσμια, ο εξαστισμός της κοινωνίας συντελούνταν με ταχύτητα, η εκβιομηχάνιση προχωρούσε ( βιομηχανίες υποκατάστασης εισαγωγών). Οι μεταρρυθμίσεις στην παιδεία ήταν στην ημερήσια διάταξη. Βέβαια η μετανάστευση ήταν στα υψηλότερά της. Εκεί λίγο πριν από το 60 και μετάείχαμε ξεφύγει από την ακραία φτώχεια. Όσοι ζήσαμε την δεκαετία του 50,έστω ως παιδιά, γνωρίζουμε τι σήμαινε πραγματική φτώχεια.
Έχω ασχοληθεί πολύ με την εποχή εκείνη (1964-67)και εκ των υστέρων θεωρώ μεγάλες τις ευθύνες όλου του πολιτικού συστήματος και των διευθυντικών ελίτ της τότε περιόδου. Ο ελληνικός εκσυγχρονισμός της περιόδου εκείνης στην προσπάθεια να ξεπεραστεί ο μετεμφυλιακός αυταρχισμός που τον συνόδευε, ηττήθηκε κατά κράτος, ενώ είχε πολλές προϋποθέσεις να συνεχιστεί.
Βέβαια υπήρχαν σοβαροί περιορισμοί , εθνικοί και διεθνείς στην τότε Δημοκρατία μας. Όπως ο ρόλος του στρατού,των ανακτόρων, των ξένων πρεσβειών σε συνθήκες ψυχρού πολέμου, σε μια χώρα συνόρων με το Ανατολικό Μπλοκ,που σχετικά πρόσφατα είχε ζήσει ένα αιματηρό Εμφύλιο. Αλλά το γεγονός αυτό δεν απαλλάσσει από ιστορικές ευθύνες.Η χώρα παραδόθηκε για επτά χρόνια στο παρακράτος,κληρονομιά του Εμφυλίου,συνωμοτών συνταγματαρχών του ΙΔΕΑ, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά το τέλος του.Αιφνιδιάστηκα, παρά την διαρκή φημολογία, από την επιβολή της δικτατορίας και έπεσα σχεδόν σε κατάθλιψη. Το πώς αντιμετώπισα αυτό το γεγονός το περιέγραψα σε ένα πρόσφατο κείμενό μου με τον τίτλο « Η εβδόμη μέρα της δημιουργίας»
Ιδούένα απόσπασμα:«…Την Πέμπτη 20 Απριλίου 1967 επιστρέφω στο χωριό μου, το Καλούδι. Σε μεγάλη απόσταση τότε, τριάντα χιλιόμετρα χωματόδρομος, από την πιο κοντινή πόλη την Ναύπακτο. Την Παρασκευή 21η Απρίλη επιβάλλεται η δικτατορία. Μου ήλθε ο ουρανός σφοντύλι. Βρέθηκα μόνος μου στο χωριό. Ένα χωριό πενήντα γεωργοκτηνοτροφικών οικογενειών με ένα ραδιόφωνο όλο κι όλο στο μοναδικό καφενείο. Μεγάλα ζόρια. Έτσι μέσα στην δυστυχία μου πέρναγαν οι μέρες ως το Πάσχα 30 Απριλίου όπου επεδίωξα να μεθύσω, παρέα με τον εξάδελφό μου τον Κώστα, για να διασκεδάσω την απελπισία μου… Κατέληξα σε ένα διαρκές παραλήρημα για το κακό που μας βρήκε με τη Χούντα, για την δημοκρατία και τη χώρα. Το παραλήρημα αυτό, συνοδευόμενο με κλάμα και παράπονο, συνεχίζονταν αμείωτο ως αργά το βράδυ. Τέλος πάντων, κάποτε κοιμήθηκα. Την άλλη μέρα ξύπνησα με ένα κεφάλι καζάνι, κακή διάθεση, απελπισία. Ορκίστηκα ότι δεν πρόκειται ξανά να μεθύσωκαι να πιώ κρασί. Τηρώ ακόμα το δεν θα μεθύσω…
Έτσι πέρασαν δέκα δεκαπέντε μέρες δύσκολες με ενημέρωση από το ελεγχόμενο ραδιόφωνο και συζητήσεις κυρίως με τον εξάδελφό μου και κάποιους άλλους αντιχουντικούς στο μικρό χωριό.
Άνοιξε και το Πανεπιστήμιο Πατρών . Και με τον φίλο μου και συμφοιτητή Δημήτρη Ράπτη πήγαμε στην Πάτρα. Άνοιξαν και τα σινεμά και μια από τις πρώτες μέρες, ίσως το πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου, πήγαμε να δούμε την Εβδόμη Μέρα της Δημιουργίας σε σενάριο του αγαπημένου μας Ιάκωβου Καμπανέλλη, σκηνοθεσία του Βασίλη Γεωργιάδη με τον Γιώργο Τζώρτζη πρωταγωνιστή κ.λπ. Η ταινία, ιδωμένη τότε και υπό το γεγονός της δικτατορίας, με συγκλόνισε. Με πήραν τα κλάματα στα κρυφά μες στο σκοτάδι. Όταν όμως βγήκαμε από το σινεμά δεν μπόρεσα να το αποφύγω. Άρχισα να κλαίω με λυγμούς μέσα στην πόλη, μπροστά στον κόσμο, μη μπορώντας να συγκρατηθώ. Παρά την στήριξη του άλλου Δημήτρη. Το κλάμα αυτό πρέπει να κράτησε πάνω από ώρα. Ώσπου κάποια στιγμή απόσωσα και δεν μπορούσα ούτε να μιλήσω.
Ήμουν είκοσι χρονών. Την άλλη μέρα και τις μέρες που ακολούθησαν πήρα βαθμιαία αποφάσεις για την Χούντα και τις προσωπικές μου ευθύνες στην οικογένεια , την κοινωνία, την χώρα μου. Την μέρα εκείνη την αντιμετώπισα έκτοτε ως την μέρα ενηλικίωσής μου. Ήταν η δική μου εβδόμη μέρα της δημιουργίας».
Η ηρωική εποχή 1967-1970
Το Σεπτέμβριο του 1967 είμαι πια πρωτοετής φοιτητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Σχολή Πολιτικών Μηχανικών). Παρακολουθώ τα μαθήματα και ταυτόχρονα προσπαθώ να συνδεθώ με την φημολογούμενη αντίσταση εναντίον της χούντα. Οι πρώτες μου προσπάθειες απευθύνθηκαν στους κεντρώους που ήδη γνώριζα. Αλλά γρήγορα ενημερώνομαι και για τις αντίστοιχες προσπάθειες από την Αριστερά.Όπως την ίδρυση από τον Μίκη Θεοδωράκη του ΠΑΜ.Την Δεξιά την θεωρούσαμε τότε, υπεύθυνη για την επιβολή της δικτατορίας Σε μια από τις κινήσεις στο χώρο του Κέντρου προσκαλέστηκα κι εγώ. Θυμάμαι τον Τάκη Παπαγεωργόπουλο (το λοχαγό του ΑΣΠΙΔΑ φίλο του Α. Παπανδρέου) και τον Δημήτρη Μπέσα αντιπρόεδρο της προδικτατορικής ΕΦΕΕ . Δεν ζουν και οι δύο . Η προσπάθεια εκείνη όπως και πολλές άλλες κάπου κόλλησε. Δεν τους ξαναείδα ποτέ.
Οι πολίτες που πήραν εκείνες τις δύσκολες μέρες πρωτοβουλίες από όλες τις παρατάξεις αξίζουν μεγάλης τιμήςκαι μνήμης. Οι περισσότεροι τις πλήρωσαν με βασανιστήρια και εξορίες και κάποιοι με την ζωή τους.
Μετά από την αποτυχία της πρώτης πρωτοβουλίας στράφηκα, όπως ήταν φυσικό, στο φοιτητικό χώρο, πάντα με την αγωνία να αντιμετωπίσουμε την Χούντα.
Οι επαφές μου κι εδώ ξεκινούσαν από τους φοιτητές που προέρχονταν από τον τόπο που έκανα το εξατάξιο Γυμνάσιο. Την Ναύπακτο. Αλλά το πεδίο διευρύνθηκε με επίκεντρο το Πολυτεχνείο στο οποίο η παρουσία ήταν καθημερινή και υποχρεωτική. Τα πιο απροσδόκητα γεγονότα γινόταν αφορμή για επαφές και γνωριμίες. Ένα τέτοιο γεγονός π.χ. ήταν το αποτυχημένο κίνημα του Βασιλιά Κωνσταντίνου το Δεκέμβρη του 1967. Γρήγορα το πεδίο των σχεδόν «μονοθεματικών» γνωριμιών μου , όχι μόνο εμού, επεκτάθηκε στο συνολικό φοιτητικό χώρο της Αθήνας. Οι φοιτητές εκείνης της εποχής κυκλοφορούσαμε περισσότερο σε κοινούς χώρους.
Η τριετία 1967-70, για να μην μακρηγορώ, ήταν η περίοδος που σφραγίστηκε από πρωτοβουλίες πολιτών που είχαν ρόλους στο προ της Χούντας πολιτικό σύστημα. Από όλες τις παρατάξεις δηλαδή αλλά και την τότε Δεξιά. Από τον Μίκη Θεοδωράκη ως τον ηρωικό Μουστακλή κι από την Δημοκρατική Άμυνα ως τον Ρήγα του Κ.Κ.Εσωτερικού και τον Αλέκο Παναγούλη. Μέσα σ’ αυτή την τριετία τα βασανιστήρια και οι δίκες στα στρατοδικεία ήταν στην ημερήσια διάταξη.
Εκεί στο 1970, όλο αυτό το σκηνικό έδειχνε να οδηγείται σε αδιέξοδο. «Έσβησαν όλες οι φωνές οι πλάστρες» και μια δύσκολη περίοδος απαισιοδοξίας βαθμιαία επικρατούσε στη χώρα. Το παλιό πολιτικό σύστημα έδειχνε εξουδετερωμένο. Παρά τον ηρωισμό και τις θυσίες πολλών αξιοτίμητων πολιτών. Εκ των υστέρων αξιολογώντας εκείνη την περίοδο, ο μηχανισμός της Χούντας φαίνεται ότι είχε τα εργαλεία (μια τεχνογνωσία κληρονομιά του Εμφυλίου) αντιμετώπισης των αντιστασιακών μηχανισμών, ιδιαίτερα εκείνων της Αριστεράς.
Την ίδια περίοδο αναπτύχθηκαν και μη ρεαλιστικές απόψεις περί ενόπλου αγώνα και άλλες «λατινοαμερικάνικες» θεωρίες χωρίς ευτυχώς να εδραιωθούν.
Όμως παράλληλα άντεχαν οι προσπάθειες, παρά τις έριδες, των Ελλήνων αντιστασιακών στο εξωτερικό. Δυτική Ευρώπη και Ευρωπαϊκή Κοινότητα- ΗΠΑ-Καναδά – Αυστραλία. Μαζί με ένα σπουδαίο, και πάλι, φιλελληνικό κίνημα, προάγγελο των εξελίξεων που θα ακολουθούσαν για την πτώση και μετά την πτώση της δικτατορίας.Η στάση των Ευρωπαίων τότε έδειχνε έμπρακτα τους ακατάλυτους δεσμούς τους και με το σύγχρονο Ελληνισμό.
Ακτινοβολούσε τότε η Ευρώπη, μετά και τον Μάη του 68.Όπως και το κίνημα εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ στις ΗΠΑ. Αναφερόμαστε σε κινήματα πολιτιστικά πρωτίστως αλλά και πολιτικά που ενδιέφερε εμάς.
Πιο χαρακτηριστική έκφραση αυτού του κλίματος είναι η δημιουργία της Ελληνο-Ευρωπαϊκής Κίνησης Νέων (ΕΚΙΝ) η οποία εξέφραζε το πολιτιστικό κλίμα που επικρατούσε στη νεολαία παράλληλο με το συγκεκαλυμμένο ήπιο ( για την εποχή) αριστερό προφίλ.
Επιδρούσε επίσης στις φοιτητικές παρέες η αριστερίστικη πλευρά της ακτινοβολίας του Μάη του 68. Ως αντισταλινική Αριστερά πιο φιλελεύθερη αλλά και ο Μαοϊσμός, ο Τροτσκισμός και πολλές άλλες αριστερές παραλλαγές.
Υπόβαθρο όλων αυτών των προσπαθειών ήταν η Εκδοτική Άνοιξη, μέσα στη Χούντα. Λογοτεχνίας εθνικής και παγκόσμιας, με απελευθερωτικό εν πολλοίς για την εποχή λόγο. Αλλά επίσης και μια μαρξιστική πλημμυρίδα εκδόσεων κλασσικών και σύγχρονων επεξεργασιών που τις καταναλώναμε χωρίς πολλά, πολλά. Σ’ αυτό τον εκδοτικό πυρετό κεντρικό ρόλο είχαν μηχανισμοί επιρροής του ΚΚΕ και των απέθαντων Τροτσκιστών. Παραπονιόμαστε τότε για την κακή ποιότητα κάποιων από εκείνες τις εκδόσεις. Κυρίως για τις μεταφράσεις που μερικές φορές δεν βγάζαμε νόημα. Γεγονός που το αποδίδαμε στη δική μας αμορφωσιά…
Αυτό το κλίμα είχε την θετική του πλευρά με την καλλιέργεια και μαζικοποίηση ενός ριζοσπαστικού αντιχουντικού κλίματος. Αλλά και αρνητική γιατί οδήγησε σε ένα αριστερό κομμουνιστογενές αφήγημα για μια ιδεολογία που είχε αρχίσει να δύει. Προσωπικά από φιλελεύθερος Κεντρώος βρέθηκα κομμουνιστής μιας αντισοβιετικής –«αντισταλινικής»– «ανανεωτικής» παραλλαγής και χρειάστηκα περίπου μια δεκαετία να απαλλαγώ και να επιστρέψω στην φιλελεύθερη δημοκρατία.
Γενικότερα αυτή η επιλογή που βαθμιαία κυριάρχησε στη μεγάλη πλειοψηφία του τότε φοιτητικού στελεχικού δυναμικού αποτέλεσε και το αφήγημα μέσω του οποίου εδραιώθηκε η ηγεμονία της κατεστημένης προδικτατορικής κομμουνιστικής Αριστεράς στη Μεταπολίτευση.
Η Αριστερά της Μεταπολίτευσης, κυρίως το ΚΚΕ αλλά και το Κ.Κ.Ε. εσωτερικού και το ΠΑΣΟΚ υιοθέτησαν ένα γενικό αφήγημα οικειοποίησης του αντιδικτατορικού αγώνα το οποίο βόλευε σχεδόν όλους. Βόλευε κι εκείνους που αδράνησαν για επτά χρόνια και υπερθεμάτιζαν εκ των υστέρων στο «δώστε τη Χούντα στο λαό». Το αφήγημα της Αριστεράς επέβαλε συγκεκριμένες κατευθύνσεις στον πολιτικό ανταγωνισμό.
Το νέο φοιτητικό Κίνημα.1971
Η χώρα μας βάδιζε στο 1971 χωρίς φανερή διέξοδο. Η αντίσταση στη Χούντα είχε κλείσει τον κύκλο της στο εσωτερικό. Οι βασικές αντιστασιακές πρωτοβουλίες με δίκες, βασανιστήρια, εξορίες είχαν εξουδετερωθεί. Στο φοιτητικό χώρο,τα στελέχη που είχαν ασχοληθεί με το προδικτατορικό φοιτητικό κίνημα είχαν ολοκληρώσει τις σπουδές τους όταν δεν ήταν κι αυτά στη φυλακή ή στις εξορίες. Κι εμείς βολοδέρναμε ανάμεσα σε συναντήσεις και αδιέξοδα.
Αλλά και η χουντική κυριαρχία επίσης βίωνε, τόσο εσωτερικά και κυρίως διεθνώς, αδιέξοδα. Είχαν ξεσπάσει σκάνδαλα διαφθοράς και η Ευρώπη πίεζε για εξελίξεις. Κάπως έτσι πρόκυψε η πρωτοβουλία της Χούντας στο χώρο των φοιτητών. Καλούσε σε συνελεύσεις με στόχο την διενέργεια φοιτητικών εκλογών. Να ένα παλιό κείμενο μου που κατέγραφα εκείνες τις μέρες.
«Είναι μια βροχερή μέρα το Δεκέμβρη του 1971 έχω κατεβεί στο Πολυτεχνείο για τις απογευματινές ασκήσεις. Είναι νύχτα ήδη και τα αναμμένα φώτα κάνουν τη βροχή να λάμπει. Την είδες την ανακοίνωση, λέει ο φίλος και συμφοιτητής μου Διονύσης.
Τα λέμε έτσι στα σιωπηλά, όπως σχεδόν καθημερινά, και το βρίσκουμε ως ευκαιρία. «Να δείξουμε ότι υπάρχουμε». Είχαμε δει την ανακοίνωση των χουντικών συμβουλίων που καλούσαν σε γενική συνέλευση τους φοιτητές ένα Σάββατο πριν τις διακοπές των Χριστουγέννων με στόχο να γίνουν εκλογές ευθύς μετά τις γιορτές. Ίδια ανακοίνωση έγινε και στη Νομική.
Φύγαμε ο καθένας να βρει τους δικούς του και να τα ξαναπούμε.
Μετείχα τότε σε μια παρέα που προβληματίζονταν παρά δρούσε εκείνη την εποχή. Πιστεύαμε στο «μακροχρόνιο του αγώνα» όπως άλλωστε μας διοχετεύονταν οι ανάλογες απόψεις από τις διάφορες ορθόδοξες και αριστερίστικες σέχτες, τις τελευταίες άλλωστε κι εμείς ακούγαμε.
Τους εξέθεσα λοιπόν τις νέες απόψεις μου ότι πρόκειται για μεγάλη ευκαιρία. Η χούντα είναι σε αδυναμία τους έλεγα. Με είχε βέβαια καταλάβει ένας ανεξήγητος ενθουσιασμός, μια διαίσθηση ότι κάτι μεγάλο ξεκινάει. Δεν έπεισα κανέναν από εκείνη την παρέα. Μια παρέα που δεν ξαναείδα ποτέ. Δεν ήταν και όλοι του Πολυτεχνείου.
Κι έτσι στράφηκα στον ευρύτερο χώρο της Σχολής καθώς και των Σχολών Αρχιτεκτόνων κυρίως αλλά και της μικρότερης των Τοπογράφων στις οποίες είχα και τους περισσότερους φίλους. Αλλά και σε Σχολές του Πανεπιστημίου, όπως η Φυσικομαθηματική. Στην τότε ΑΣΟΕ και την Πάντειο. Μίλησα με τους φίλους μου στην Πάτρα. Στο Πολυτεχνείο, η ανταπόκριση των φοιτητών, που φυσικά δεν ήταν οργανωμένοι σε κόμματα, ήταν σχεδόν καθολική. Η ανταπόκριση αυτή, άλλο που δεν ήθελα, μου τόνισε ακόμα περισσότερο τον ενθουσιασμό μου».
Παραμονή το βράδυ λοιπόν των μεγάλων γεγονότων, μια παρέα 10 -12 άτομα που δεν γνωριζόμαστε όλοι μεταξύ μας, φίλοι φίλων, μαζευόμαστε στο σπίτι του Διονύση και συζητάμε για την αυριανή μέρα. Η κυρίαρχη άποψη είναι ότι θα τους καταγγείλουμε, θα ζητήσουμε επάνοδο της χώρας στην δημοκρατία και θα τονίσουμε ότι δεν τους εμπιστευόμαστε. Αλλά ποιοι θα το πάρουν επάνω τους; Ο κλήρος κάπως έπεσε σε μένα ή καλύτερα έδειξα προθυμία, λόγω σχετικής εμπειρίας. Η ευθύνη για την Νομική έπεσε στο Νίκο Μανίκα, καρδιακό φίλο μου έκτοτε, που δεν ζει πια. Σ’ εκείνη την συνάντηση γνώρισα τρεις τέσσερις, μαζί με άλλους τόσους που ήδη γνώριζα, ανθρώπους που θα έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στην μετέπειτα ζωή μου.
Ήρθε το «μεγάλο» Σάββατο,18/12/1971, αν δεν κάνω λάθος, τότε είχαμε ακόμα εξαήμερο. Με τις δυο ταυτόχρονα συγκεντρώσεις στο Πολυτεχνείο (αμφιθέατρο Γκίνη) και στη Νομική στις οποίες μοιράστηκαν οι περισσότεροι φίλοι της συνάντησης την παραμονή, ανάλογα με τις σχολές που φοιτούσαν. Στις συνελεύσεις φυσικά ήρθαν κι άλλες παρέες. Πολλοί μίλησαν στην κατεύθυνση που κι εμείς είχαμε «προδιαγράψει» από την προηγούμενη μέρα. Κάνοντας διαχείριση του φόβου μας, απαντήσαμε στους διορισμένους και θέσαμε με αρκετή σαφήνεια το κεντρικό αίτημα: την επιστροφή στη Δημοκρατία. Παρόμοιο κλίμα επικράτησε και στην Νομική. Ήταν δυο συγκεντρώσεις με μεγάλη συμμετοχή, παρά το φόβο, ομοψυχίας και ελπίδας.
Ο ενθουσιασμός που κυριαρχούσε σε γνωστούς και αγνώστους μας έκανε να ελπίζουμε ότι κάτι καινούργιο γεννιέται. Αλλά και στη συνέχεια. Πολλοί φοιτητές που δεν γνωρίζαμε μας σταματούσαν στο προαύλιο της Σχολής αλλά και στο δρόμο ζητώντας να συμμετάσχουν στην όλη προσπάθεια. Αρκετοί άλλωστε από εκείνους που συμμετείχαμε στις εναρκτήριες συνελεύσεις εκ των πραγμάτων αναδειχθήκαμε σε στελέχη του κινήματος.
Η μέρα εκείνη ήταν η συμβολικά γενέθλια του νέου αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος
Αναφέρομαι σε μια τομή στον αντιδικτατορικό αγώνα , με την έννοια ότι η πρωτοβουλία αλλά και ο προσανατολισμός αφορούσε στην είσοδο νέων (φοιτητικών) δυνάμεων που δεν είχαν οργανωτική και πολιτική σχέση με τα αριστερά κόμματα και το πολιτικό σύστημα γενικότερα. Οι δυνάμεις αυτές, συνεχώς αυξανόμενες και βελτιούμενες, αποτέλεσαν το βασικό κορμό του αντιδικτατορικού αγώνα ως την πτώση της Χούντας
Ακολούθησαν φυσικά αντίστοιχα γεγονότα στις Σχολές των τότε πανεπιστημίων όλης της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ιωάννινα). Και ταυτόχρονα μαζικοποίηση και διασυνδέσεις μέσω των προσωπικών μας γνωριμιών. Το καταπληκτικό για την εποχή ήταν η ευκολία με την οποία έγινε η αρχική πανελλαδική δικτύωση. Αν σκεφτεί κανείς τα τότε μέσα επικοινωνίας. Δηλαδή κάποια πήγαινε-έλα και από ένα σταθερό τηλέφωνο που δεν είχαμε και όλοι.
Έκτοτε με κάθε ευκαιρία διοργανώναμε συγκεντρώσεις και συνελεύσεις στις Σχολές. Στις περισσότερες δημιουργήθηκαν ομάδες φοιτητών που κάποια στιγμή, δεν θυμάμαι πώς, ονομάστηκαν Φ.Ε.Α. (Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα). Επίσης κάναμε εκ των ένδον διαπολυτεχνειακές συναντήσεις. Το Πολυτεχνείο τότε, με μικρές εξαιρέσεις, κάποια εργαστήρια στου Ζωγράφου, λειτουργούσε στην Πατησίων και οι επικοινωνίες και συντονισμοί ήταν πιο εύκολοι. Στη συνέχεια λειτουργήσαμε ακόμα και δια-σχολικό με συμμετοχή εκπροσώπων των πιο δραστήριων Σχολών της Αθήνας.
Το μοντέλο αυτό πρόκυψε εκ των πραγμάτων. Στην αρχική φάση δεν υπήρχε κάποια υπερκείμενη αρχή, κάποιο Ε.Α.Μ. φοιτητών που να «υπέρ - καθοδηγεί» το κίνημα. Αργότερα έκανε την εμφάνισή της με το χαρακτηριστικό παρελθοντικό τίτλο, η ΑΝΤΙΕΦΕΕ…
(Η γραμμή υπέρ –καθοδήγησης, τύπου ΑΝΤΙΕΦΕΕ- κυριάρχησε στο φοιτητικό χώρο της μεταπολίτευσης. Ένα μοντέλο «κομματικού ολοκληρωτισμού» θα λέγαμε υπερβάλλοντας. Η κατάληξη ήταν αυτή που ζούμε στις επετείους και όχι μόνο. Ανομία και απαξίωση).
Μάλιστα αργότερα διαβλέποντας αυτή την εξέλιξη, στελέχη φοιτητών προσκείμενων στο Ρήγα και ημών των ανεξαρτήτων, προτείναμε την «αυτονομία των μαζικών» χώρων» για να αποφύγουμε το καπέλωμα. Τελικά και τα άλλα κόμματα σύρθηκαν στη γραμμή του «κομματικού ολοκληρωτισμού» και στο γενικότερο συνδικαλιστικό κίνημα. Με πρώτες τις ΔΕΚΟ. Δημιουργήθηκε και βαθμιαία επικράτησε μια διακομματική νομενκλατούρα που μας ταλαιπωρεί έκτοτε).
Αξίζει πάντως να αναφέρουμε δύο γεγονότα που βοήθησαν στην εξέλιξη του φοιτητικού κινήματος.
Το πρώτο ήταν οι προσφυγές στο Πρωτοδικείο, με την συγκέντρωση υπογραφών για ορισμό προσωρινής διοίκησης στις Σχολές , εδώ στο Πολυτεχνείο, η οποία στη συνέχεια θα διενεργούσε αδιάβλητες εκλογές Η ευκολία με την οποία συγκεντρώθηκαν οι υπογραφές ήταν πρωτόφαντη. Όλοι ήθελαν να υπογράψουν Αναγκαστήκαμε να διακόψουμε την συγκέντρωσή τους γιατί φοβόμαστε την Ασφάλεια η οποία είχε κάνει εμφανή την παρουσία της. Αυτή την γραμμή της προσφυγής δεν ακολούθησαν οι δύο μικρότερες σχολές του πολυτεχνείου , Χημικών –Μεταλλειολόγων και Τοπογράφων οι οποίες και εξέλεξαν αμιγείς αντιχουντικές διοικήσεις. Το γεγονός αυτό διερμηνεύτηκε ως μια στάση ανοχής της Χούντας απέναντι στο φοιτητικό κίνημα. Αλλά και ως πρώτη παρέμβαση του ΚΚΕ που ήθελε να στρέψει τους φοιτητές στον συνδικαλισμό , κρατώντας για τον εαυτό του το πολιτικό σκέλος…
Το δεύτερο ήταν οι απόπειρες «μεταφοράς» του αγώνα στην κοινωνία. Αυτό γινόταν με γρήγορες, αιφνιδιαστικές διαδηλώσεις μικρών ομάδων σε κάποια πλατεία, κάθε φορά διαφορετική. Το σύνθημα που φωνάζαμε σ αυτές τις παρουσίες ήταν το «συμπαράσταση λαέ» το πιο αγαπημένο μου τότε. Οι σκηνές αμηχανίας των πολιτών που συναντούσαμε με συνοδεύουν για πάντα.
Ιανουάριος 1973. Το πρώτο Πολυτεχνείο- Οι στρατεύσεις
Όλο το 1972 αφορά, παράλληλα με άλλα γεγονότα, φοιτητικές εκδηλώσεις καταγγελίας της Χούντας. Με διάφορες αφορμές, ακόμα και επετειακές, κάναμε συγκεντρώσεις, γενικές συνελεύσεις, εξορμήσεις.
Έκανε ήδη σταθερή την παρουσία της και η Ασφάλεια με το κλισέ: « Κλήσις στην Ασφάλεια δι’ υπόθεσίν σας». Η μετάβαση στα γραφεία και αργότερα στα κελιά της Μεσογείων(είχε μεταφερθεί από την διαβόητη Μπουμπουλίνας) σήμαινε μια κάπως πρόχειρη ανάκριση με στόχο την ανίχνευση σχέσεων με την Αριστερά, μερικές σφαλιάρες, εκφοβισμός και προειδοποίηση ότι έπονται χειρότερα. Εμείς τη στάση εκείνη την ερμηνεύαμε ως αμηχανία της Ασφάλειας. Λέγαμε μάλιστα ότι στο μυαλό τους είχαν το μοντέλο των τριάδων του ΚΚΕ. Εν τέλει φοβόμαστε αλλά δεν τρομάζαμε. Αργότερα όλα θα άλλαζαν. Θα πρωταγωνιστούσε η ΕΣΑ .
Σιγά, σιγά με τις διάφορες πρωτοβουλίες μας και τις ανάλογες αναδιπλώσεις έκαναν την εμφάνισή τους και τα κόμματα. Κυρίως το ΚΚΕ που προσπάθησε από την αρχή να προσελκύσει στελέχη που ανάδειχνε η καθημερινή προσπάθεια. Βλέπαμε την αλλαγή της στάσης εκείνων των φίλων που αποκτούσαν επαφή με το ΚΚΕ.Υποστήριζαν στην αρχή εμμέσως ότι πρέπει να υπάρχει πολιτική σύνδεση γιατί «ο αγώνας θα ήταν μακροχρόνιος» και ως εκ τούτου δεν μπορούσε να αφεθεί στον νεανικό «αυθορμητισμό» των φοιτητών. Αυτή η τάση που την μιμήθηκαν, έστω με πιο ήπιο τρόπο, τα άλλα κόμματα θα γινόταν κάποια στιγμή ισχυρή. Εμείς κι εγώ προσωπικά δεν απέρριπτα την ανάμειξη των κομμάτων αλλά την θεωρούσα πρόωρη. Εκτιμούσα ότι θα ανέκοπτε την πρωτοβουλιακή μας ορμή.
Η πρώτη μεγάλης εμβέλειας, με σχεδόν παναθηναϊκή φοιτητική συμμετοχή, έγινε στις 13 ή 14 Ιανουαρίου το 1973 στα προπύλαια του Πολυτεχνείου και έξω από την Πρυτανεία όπου συνεδρίαζε το πρυτανικό συμβούλιο για να απαντήσει στον τότε υπουργό παιδείας Γκαντώνα.
(Η συγκέντρωση ήταν όντως μεγάλη και ειρηνική. Ξαφνικά εισέβαλε η Ασφάλεια με τα κλομπ και έγινε ο χαμός. Όπως φάνηκε εκ των υστέρων,στόχευαν να συλλάβουν τους πιο ζωηρούς, τα στελέχη. Βρίσκομαι με τον φίλο Δημήτρη Αρχοντή, της σχολής Αρχιτεκτόνων, μπροστά στην πόρτα, στα σκαλάκια εισόδου της Πρυτανείας, όταν όρμησαν να μας συλλάβουν. Ο Δημήτρης πιο δυνατός και εύσωμος από μένα αντιστέκεται και στη συνέχεια τον συλλαμβάνουν. Εγώ ξεφεύγω και φτάνω στην Πύλη της Πατησίων όπου δέχομαι μια μπουνιά στο στομάχι αλλά, δεν ξέρω πώς, βρίσκομαι στη έξοδο ακούοντας μια φωνή «κρατάτε το αυτό το κάθαρμα». Στην Πατησίων (λέω την αλήθεια) είναι σταματημένο ένα ταξί με την πίσω πόρτα ανοικτή και μια φωνή να μου λέει μπες μέσα. Και το κάνω. Ο ταξιτζής μου λέει «που θέλεις να σε πάω». «Κάπου στην Λεωφόρο Αλεξάνδρας» του απάντησα. Έτσι κι έγινε. Τον ευχαρίστησα πολύ κι αυτό ήταν. Απλά σε μένα ενισχύθηκε η πεποίθησή μου ότι όταν υπάρχει φοιτητικό κίνημα ο λαός δεν είναι τόσο, όσο φαίνονταν, αδιάφορος. Ήταν η «θεωρία» που είχα κατασκευάσει τότε για να ενισχύουμε το ηθικό μας…
Την άλλη μέρα κατέβηκα στο Πολυτεχνείο και πήγα, υπερηφανευόμενος που τους ξέφυγα, στο γραφείο του καθηγητή μας,σταθερού υποστηρικτή του φοιτητικού κινήματος,του Θεοδόση Τάσιου, καλή του ώρα, ο οποίος συγκέντρωνε τις μαρτυρίες των φοιτητών για τις επιθέσεις και τις βιαιοπραγίες της Ασφάλειας. Επιστρέφοντας στην Πύλη βρίσκομαι περικυκλωμένος από τους Ασφαλίτες οι οποίοι με περίμεναν. Με συλλαμβάνουν και με τσουβαλιάζουν στο πίσω μέρος, όχι στο κάθισμα αλλά, κάτω από τα πόδια τους. Σε όλη την διαδρομή ως την ασφάλεια με ποδοπατούν μεμανία και έτσι με παραδίδουν στους ασφαλίτες Μάλλιο και Μπάμπαλη (θύματα αργότερα της 17ης Νοέμβρη) σ’ αυτή την κατάσταση. Επακολούθησε ένα τρίωρο περίπου πατιρντί. Στη συνέχεια με απίθωσαν σε ένα κελί. Την άλλη μέρα μου έδωσαν το χαρτί της στράτευσης και με άφησαν ελεύθερο…
Οι άλλοι συλληφθέντες, με μάτια πρησμένα από το αντίστοιχο πατιρντί, παραπέμφθηκαν σε αυτόφωρη δίκη. Το τέλος της οποίας ήταν καταδίκες με αναστολή και το χαρτί της στράτευσης.Το οποίο επιδόθηκε και σεεπιπλέον περίπου εκατόντριάντα φοιτητές, στελέχη του ως τότε φοιτητικού κινήματος. Εκτιμούσαν ότι στρατεύοντας τα στελέχη θα απορφάνιζαν το φοιτητικό κίνημα».
Η κατάληψη της Νομικής
Οι φοιτήτριες και όσοι γλύτωσαν τη στράτευση από την άλλη μέρα έπιασαν δουλειά γενικεύοντας τον αγώνα. Αξίζει η αυτονόητη αναφορά στην συμμετοχή των φοιτητριών στον αγώνα εκείνο. Η προσπάθεια της κυβέρνησης για στέρηση του κινήματος από τα στελέχη του δεν απέδωσε. Στόχος του φοιτητικού κινήματος ήταν τώρα η κατάληψη της Νομικής. Φεύγοντας οι μισοί για το στρατόπεδο της Τρίπολης κι άλλοι μισοί για της Καλαμάτας γνωρίζαμε ότι προετοιμάζεται η κατάληψη της Νομικής. Αισθανόμαστε ότι αποτελέσαμε το σκαλοπάτι για την μετάβαση σε ένα πιο εξωστρεφές βήμα. Η κατάληψη της Νομικής μετέφερε τον φοιτητικό αγώνα πρωτίστως στην πρωτεύουσα αλλά και στο πανελλήνιο. Η έμπρακτη συμπαράσταση πολιτών για πρώτη φορά ήταν τόσο φανερή.Οι δε στρατεύσεις έγιναν και ένας από τους στόχους διαμαρτυρίας απέναντι στη Χούντα. Για επιστροφή στις σπουδές μας.
Η ζωή μας ως στρατευμένων
Δεν έχουν ειπωθεί και πολλά για την ζωή μας στο στρατό τότε. Εξαρτιόταν αρκετά από την διοίκηση του κάθε Τάγματος . Η προσωπική μου εμπειρία όχι μόνο για μένα αλλά και άλλους φίλους που συμπορευτήκαμε σε κοινές μονάδες έχει την σημασία της.
Δεν ακολουθήσαμε καμιά λογική εξέγερσης για την εξέγερση. Απαντούσαμε στις προκλήσεις των εντεταλμένων χουντικών και στις προσπάθειες να αποδεχθούμε το καθεστώς π.χ. με συμμετοχή σε εκθέσεις για την 21η Απριλίου. Οι περισσότεροι γράψαμε ότι δεν υπάρχει ελευθερία έκφρασης. Κάποιοι αρνήθηκαν. Για να δώσω ένα μέτρο των πιέσεων. Υπηρέτησα υπό χουντικό καθεστώς για περίπου 17 μήνες και είχα χρεωθεί φυλακή 105 ημερών χωρίς να έχω κάνει κανένα παράπτωμα Είχαμε στο μυαλό μας ότι θα προσπαθούσαν να μας απομονώσουν από τους «κανονικούς» στρατεύσιμους. Κι εκεί πιστεύω ότι τα καταφέραμε. Σε σημείο να είμαστε οι πιο δημοφιλείς μέσα στις μονάδες.Τους περισσότερους μήνες τους πέρασα στην Αλεξανδρούπολη κι εκεί οι όλες επαφές μου με συναδέλφους στα άλλα στρατόπεδα αλλά και πολίτες από την Αλεξανδρούπολη μας έκανε να αισθανόμαστε δυνατοί κα αισιόδοξοι για το μέλλον της χώρας. Αναμέναμε καλές εξελίξεις. Άσχετα αν τα γεγονότα ήρθαν αλλιώς. Και έχουν αφήσει έκτοτε βαθύ πλήγμα στην Χώρα. Αναφέρομαι στην επιστράτευση και στο Κυπριακό. Στην επιστράτευση έγινε ολοφάνερο εκείνο που βλέπαμε στην καθημερινότητα στις μονάδες. Την διάλυση του στρατεύματος, της Χώρας. Το Κυπριακό παραμένει άλυτο 50 χρόνια και επηρεάζει τη ζωή της χώρας και βέβαια των Κυπρίων. Αλλά αυτό είναι μια άλλη, ίσως η συζήτηση.
Θα άξιζε μια έρευνα για αυτή την περίοδο όταν η στράτευσηκαι η διακοπή των σπουδών μας ήταν απροκάλυπτα τιμωρία. Από τους ίδιους τους στρατιωτικούς.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου
Από τα γεγονότα της Νομικής, το φοιτητικό κίνημα άρχισε να γίνεται παράγοντας της ζωής της χώρας. Μέρος της κοινωνίας άρχισε να αντιλαμβάνεται το πρόβλημα.
Το παλιό πολιτικό σύστημα, παρεμβαίνει με συνεχείς δηλώσεις. Το φιλελληνικό κίνημα στο εξωτερικό αυξάνει την πίεση προς το καθεστώς.
Το χουντικό καθεστώς έχει σοβαρά προβλήματα. Η πετρελαϊκή κρίση άλλωστε επιδεινώνει το οικονομικό κλίμα που ήδη είχε πάρει την κατιούσα. Έτσι προσπαθεί να κάνει ανοίγματα φιλελευθεροποίησης, όπως τα ονόμασε. Με ένα γνωστής ολοκληρωτικής κοπής δημοψήφισμα, ο Γ. Παπαδόπουλος «εκλέγεται» πρόεδρος της Δημοκρατίας. στις 6. 10.1973 για οκτώ χρόνια??? Αμέσως μετά διορίζει πρωθυπουργό τον υπερήλικα Μαρκεζίνη σε ένα κλίμα «καταλαγής». Χαρακτηριστικό το σύνθημά του «Συγχώρεση-λήθη-δίκαιες εκλογές»
Παρακολουθούσα τα γεγονότα μιλούσα με τους φίλους μου στην Αθήνα. Μάλιστα μια εβδομάδα πριν είχα πάρει άδεια και μίλησα με πολλούς. Όλες οι πρωτοβουλίες της Χούντας ερμηνεύονταν ωςκινήσεις αδυναμίας. Αν και υπήρξαν στους πολιτικούς και φωνές για αποδοχή της «εξομάλυνσης» Μαρκεζίνη. Αλλά η φοιτητική νεολαία είχε την κυρίαρχη αίσθηση. Η Χούντα βρισκόταν σε αδυναμία.
Σε ένα κλίμα ελπίδας προέκυψε η εξέγερση. Στα ίδια τα γεγονότα παρόλο που ενημερωνόμουν σε τακτά διαστήματα από την φίλη μου και έκανα πολλές συζητήσεις έκτοτε με τους πρωταγωνιστές συναδέλφους δεν ήμουν παρών. Εκείνο που τα ξεχώρισε ήταν η θυσία νέων ανθρώπων που δημιούργησε ηθικό ζήτημα στην κοινωνία και ενέτεινε το αδιέξοδο του καθεστώτος. Η παρουσία επίσης ενδεικτικά της νέας κατάστασης, μεγάλου αριθμού πολιτών. Η πολιτικοποίηση που επιχειρήθηκε από την Συντονιστική Επιτροπή, παρά τις τόσες τάσεις και διαφωνίες. Μετά το Πολυτεχνείο το ζήτημα της Ελλάδας απόκτησε ευρωπαϊκές διαστάσεις.
Το Πολυτεχνείο έθεσε στο πανελλήνιο το ζήτημα της εξουσίας της Χούντας με καθαρότητα. Αυτό φάνηκε από την απάντηση που επιχείρησε με την εισβολή του το βράδυ της 17ης Νοέμβρη.
Αλλά με το εσωτερικό πραξικόπημα που οδήγησε στην απομάκρυνση της κυβέρνησης Μαρκεζίνη, του ίδιου του Παπαδόπουλου. Την ανάληψη της εξουσίας από την Ομάδα Ιωαννίδη. Την ανάδειξη της ΕΣΑ ως κορυφαία δύναμη εξουσίας. Οι πρωτοφανείς διώξεις που ακολούθησαν κατάφεραν να αποδιοργανώσουν το φοιτητικό κίνημα. Όσοι συνελήφθησαν υπέστησαν τα πιο σκληρά βασανιστήρια της ΕΣΑ. Θυμίζοντας τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας. Οι υπόλοιποι κατέφυγαν στην παρανομία, μέσα στις μεγάλες πόλεις.
Η ολοκλήρωση του δράματος ήρθε με το πραξικόπημα, την επέμβαση της Τουρκίας στην Κύπρο και τη χρεοκοπία του καθεστώτος τον Ιούλιο του 1974 .
(Πρέπει να σημειώσω εδώ ότι δυο τρεις μέρες πριν την εξέγερση, η κυβέρνηση Μαρκεζίνη επανάφερε τους στρατευμένους στις σχολές διακόπτοντας τη στράτευση. Δεν ήμουν στον κατάλογο. Το ερμήνευσα ως εξαίρεση επειδή στο μεταξύ είχα πάρει πτυχίο. Όμως μια εβδομάδα μετά τα γεγονότα ο υποδιοικητής του Τάγματος που υπηρετούσα με ενημέρωνε ότι έχει έρθει σχετικό σήμα και περιμένουν την πράξη αποστράτευσης μου. Δυο, τρις μέρες μετά ανέλαβε το καθεστώς Ιωαννίδη και η εντολή αποστράτευσής μου δεν ήλθε ποτέ. Χρειάστηκε να πέσει η Χούντα. Δεν ήμουν παρών στη Νομική και το Νοέμβρη, γι αυτό και είμαι πιο σύντομος γι’ αυτά τα γεγονότα)
Αποτίμηση μιας Περιόδου- Επίμετρο
Το νέο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα !971-74 αποτέλεσε, κατά τη γνώμη μου, την πιο αποτελεσματική πολιτική δραστηριότητα στην διάρκεια της δικτατορίας. Στόχευσε από τα σπάργανά του στην πτώση της χούντας και την αποκατάσταση της αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Άλλωστε μετά την αποκατάστασή της έπαψε να έχει λόγο ύπαρξης.
Δεν μπορεί βέβαια να παραγνωριστούν οι θυσίες των αντιστασιακών ιδιαίτερα τα δύσκολα πρώτα χρόνια. Επίσης ο διεθνής φιλελληνισμός, κυρίως ο ευρωπαϊκός, που δημιούργησε με την πάροδο του χρόνου δυσκολίες στη Χούντα και επιβεβαίωσε για άλλη μια φορά τους ακατάλυτους δεσμούς της Δύσης συνολικά με την Χώρα μας.
Ποιός μπορεί να απαντήσει, αυτή είναι η μοίρα της πολιτικής, με βεβαιότητα σε ποιο βαθμό αυτό το κίνημα οδήγησε στην πτώση της Δικτατορίας; Όταν έχουμε την καταστροφή της Κύπρου που οδήγησε στην άμεση χρεοκοπία της Χούντας. Και φυσικά η χρεοκοπία της επηρεάστηκε σημαντικά από την φοιτητική δραστηριότητα που κορυφώθηκε με την εξέγερση του Νοέμβρη. Ως αποτέλεσμα είχαμε το ενδοχουντικό πραξικόπημα από τον Ιωαννίδη. Ακολούθησε η οπερέτα με τον Σαμψών στην Κύπρο. Η εισβολή και κατοχή από την Τουρκία, της αφοπλισμένης στην κυριολεξία, Κύπρου. Τελικά την χρεοκοπία και αυτής της χουντικής εκδοχής και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Παρά το πλήγμα, ιστορικών διαστάσεων, του Κυπριακού, η χώρα άλλαξε σελίδα. Όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα στην πολιτική η νέα πραγματικότητα έφερνε νέες καλύτερες προοπτικές αλλά και δουλείες του παρελθόντος.
Επανήλθαν οι περισσότεροι από το παλιό πολιτικό προσωπικό αλλά με προτάσεις εκδημοκρατισμού της χώρας, με την συμμετοχή νεότερων στελεχών και από το φοιτητικό κίνημα. Με την ενθάρρυνση του συνόλου των χωρών της Δύσης.
Η μια πλευρά του πολιτικού κόσμου κινούνταν από την αρχή στο να οικοδομήσει την ευρωπαϊκή προοπτική αν και δυσκολεύονταν με το παρελθόν της. Η άλλη έθεσε σε προτεραιότητα την επαναφορά των παρελθοντικών εκκρεμοτήτων. Το μεν ΠΑΣΟΚ την αντιδεξιά κυρίως αλλά και την αντιδυτική ρητορεία. Παρά το ότι πολύ γρήγορα αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την «στρατηγική» πραγματικότητα της χώρας. Το δε ΚΚΕ έφερε στο προσκήνιο εμφύλιες εκκρεμότητες, αντιδυτική αλλά και κομμουνιστική φιλοσοβιετική ρητορεία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το κλίμα που διαμόρφωσε το φοιτητικό δυναμικό στην περίοδο της δικτατορίας ήταν η ρήξη με τις προϋπάρχουσες κεντροδεξιές αλλά και κεντροαριστερές πολιτικές και η προσχώρηση στις διάφορες εκδοχές της Μαρξιστικής πανσπερμίας.
Αυτή η κυριάρχηση των διάφορων μαρξιστικών εκδοχών σχετιζόταν με το γεγονός ότι και στην Ευρώπη ήταν αποδεκτή η κριτική αποδοχή των διάφορων μαρξιστικών εκδοχών ως διαφορετική επιλογή καθεστώτος. Ιδιαίτερα στη Γαλλία που αποτελούσε το πολιτικό κέντρο της Ευρώπης. Ακόμα χειρότερα, υπήρχε ανοχή απέναντι στο Σοβιετικό ολοκληρωτισμό παρά και την εισβολή στην τότε Τσεχοσλοβακία, τον πόλεμο στο Αφγανιστάν κλπ. Να σημειωθεί ότι την ίδια περίοδο υπήρχε σοβαρό αντιαμερικανικό κλίμα σε όλο τον κόσμο (πόλεμος στο Βιετνάμ)
Αυτό πάντως το γενικό κλίμα στην νεολαία ήταν και αποτέλεσμα της επιβολής της δικτατορίας στη χώρα. Οι καταστάσεις που ζήσαμε στην καθημερινότητα της Χούντας μας οδήγησε στην επιδίωξη ριζικών επανατοποθετήσεων για την αντιμετώπισή της. Βρήκαμε στην Αριστερά το «Αρχιμήδειο» στήριγμα για να πολεμήσουμε την Χούντα . Με συνέπειες που θα γινόταν, ως συνήθως, φανερές αργότερα.
Αλλά επίσης αντανακλούσε και τις συνέπειες της διαχείρισης της κρίσης του 1965-67 από το τότε πολιτικό σύστημα, που άφησε εκ των πραγμάτων ανοχύρωτη την χώρα ώστε να επιβληθεί, χωρίς καν αντίσταση, μια αλλοπρόσαλλη δικτατορία. Ιδιαίτερα ρίχναμε περισσότερο ευθύνες στην τότε Δεξιά στην οποία χρεώναμε, μαζί με τις ΗΠΑ, την κύρια ευθύνη για την επιβολή της Δικτατορίας.
Η χώρα μας, «χώρα παραδόξως νεωτερική», παρά τις Ανατολικές επιρροές, αποκόπηκε, για μια κρίσιμη επταετία σοβαρών αλλαγών, από το φυσικό δυτικό και κοσμοπολίτικο περιβάλλον της και μπήκε σε μια απομόνωση που στοιχίζει ακόμα.
Το φοιτητικό κίνημα περιλαμβανομένων των στελεχών του δεν πρόλαβε να ωριμάσει ώστε η συμμετοχή του στα μεταπολιτευτικά πράγματα να είναι πιο γόνιμη. Πολλοί αργήσαμε να καταλάβουμε ότι το πολιτικό περιβάλλον της Δημοκρατίας είναι πιο περίπλοκο και απαιτεί ευρεία γνώση των συμβαινόντων και ολοκληρωμένη στρατηγική.
Ίσως αυτή η ανωριμότητά μας εξηγεί αυτό που προσωπικά το έχω χαρακτηρίσει ως Μπελ-Εποκ της μεταπολίτευσης. Δηλαδήτις διαρκείς διαδηλώσεις στους δρόμους της πρωτεύουσας και των άλλων μεγάλων πόλεων. Αυτό το κλίμα διατηρήθηκε σε μεγάλη ένταση ως την άνοδο του ΠΑΣΟΚ το 1981. Αλλά πλευρές του εξακολουθούν ακόμα και σήμερα, ως μια διαρκής ανομία, που ταλαιπώρησε και ταλαιπωρεί την χώρα.
Εξακολουθούν, ίσως γιατί έγινε πολύ εύκολα η οικειοποίησή του αγώνα εναντίον της Χούντας από την Αριστερά. Η απάντηση της σύγχρονης κεντροδεξιάς, με τις ενοχές της, ήταν να θεσμοθετήσει την εξέγερση του Πολυτεχνείου ως ισόκυρη εθνική εορτή με το Όχι του 40 και την 25η Μαρτίου???. Με τριήμερο εορτασμό και την ετήσια πορεία ως την Αμερικάνικη Πρεσβεία. Το αποτέλεσμα το ζούμε πενήντα χρόνια. Μια μέρα που τιμάει την χώρα να μετατρέπεται σε πεδίο επεισοδίων, καταστροφών , συλλήψεων, ακόμα και νεκρούς έχουμε θρηνήσει. Μήπως ήρθε η ώρα στη χώρα μας να κλείσουμε και αυτό τον κύκλο των θορυβωδών μνημόσυνων περί την εξέγερση του Πολυτεχνείου και να περάσει στην ιστορία ως μια εθνικής σημασίας επέτειος χωρίς υπερβολές και φανφάρες, πενήντα χρόνια μετά ; Έχουμε Εθνική Εορτή, την 25η Μαρτίου 1821, και αυτή είναι σπουδαία
Ο κόσμος πλέον βρίσκεται σε μια άλλη εποχή. Με αφετηρία την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και του διπολικού κόσμου. Η δημοκρατία και οι θεσμοί εθνικοί και παγκόσμιοι , η νεοτερικότητα βγήκε ο νικητής. Ο ορίζοντας άνοιγε. Οι μεγάλες αφηγήσεις και οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες που τις συνόδευαν παραμερίζονταν.
Ο κόσμος του 21ου αιώνα έγινε βέβαια , πιο ενωμένοςαλλά και πιοπολυκεντρικός, πιο άναρχος. Ο πόλεμος του ρωσικού ολοκληρωτισμού εναντίον της Ουκρανίας, στην καρδιά της Ευρώπης, αλλά και η μεγάλη κρίση στο Παλαιστινιακό, ίσως τεστάρουν και πάλι τις δυνάμεις του αναπτυγμένου δημοκρατικού κόσμου, των ειρηνικών εξελίξεων, της νεοτερικότητας.
.
Υ.Γ. Δημοσιεύτηκε στο σχετικό βιβλίο του ΒΗΜΑΤΟΣ στις 12/11/20323 με αφορμή την 50η επέτειο του Πολυτεχνείου
Πηγή: www.tovima.gr